۱۴۰۰/۰۹/۱۷ ۱۸:۲۲
یکم : ۲۸ دسامبری که پیش رو داریم سالروز مرگ سوزان سانتاگ است. همیشه دوست داشتم درباره اش بنویسم. ولی دریغ که هنوز فرصت آنرا نیافته ام. همانطور که باید روزی درباره هانا آرنت بنویسم. لورین الکین در مقاله خود " سوزان سانتاگ یک هیولا بود ! "" تعبیر جالبی دارد او می نویسد :" سانتاگ یک " نویسنده متعهد " به کامل ترین معنی کلمه بود. در نبود او چیزی از گفتمان عمومی ما کم شده است.چون سانتاگ دیگر بخشی از این گفتمان نیست. ما نیاز داریم جای خالی او را پر کنیم. با خواندن آثار او و اندیشیدن از راه ایده های او. حتی و به ویژه وقتی که با آن ها مخالف ایم." سوزان سانتاگ در هفتاد و یک سالگی در اثر ابتلا به سرطان خون در نیویورک در گذشت. دیوید ریف پسر سانتاگ که پس از مرگ او یادداشت هایش را منتشر کرد درباره اش می نویسد : " ای کاش مادرم آن قدر امیدوار نبود. اما این حرف یعنی طلب ناممکن . مادرم در طول زندگی اش از انجام هر کاری عاجز بود جز امید. امید در واقع اضطراری در صورت علیه همه احتمالات .نمی خواهم بگویم او آدم شادی بود، درست بر عکس ، او تقریبا همیشه با افسردگی در نبرد تن به تن بود. " سانتاگ دو بار با سرطان‌جنگید و پیروز شد ، البته او ساخته شده بود برای نبرد با ایمانی سترگ. و جنگندگی سانتاگ و هیولاواره گی او را باید در این ایمان ( و بقول پسرش امید ) او دید. او نه تنها با سرطان که و برای سلامتی بلکه علیه سلطه در هر جایی از فلسطین گرفته تا عراق و ویتنام و سارایوو جنگید. باری ! او نیز به چنین هیولاهایی احتیاج مبرم داریم.
دوم : در کتاب علیه تفسیر سانتاگ مقاله ی تخیل فاجعه محور را خواندم ،او می نویسد:" عصر ما حقیقتا عصر نهایت هاست. چرا که ما تحت تهدید دائم دو سرنوشت به یک اندازه رعب آور اما ظاهرا در تقابل با یکدیگر قرار داریم: پیش پا افتادگی بی پایان و دهشت غیرقابل تصور. خیال پردازی است که به بیشتر مردم امکان می دهد تا با این اشباح دوگانه کنار بیایند، خیالی که هنرهای عامه پسند در ابعادی عظیم آن را در اختیارمان می گذارد." اسطوره های وطنی و جهانی پیش چشم‌ما یکی پس از دیگری می میرند .شاید بشود گفت سالهای کوویدی ما دوران " استیلای انهدام و مرگ " است. انهدام و مرگ نه برای اجساد انسانی ، بلکه برای باورهایی که از اسطوره های خود در سر می پروراندیم. سوگواری ما البته برای تلاشی است برای تداوم حس زنده ماندن آن اسطوره ولی انهدام یاد او بسرعت خواهد بود. زیرا دوران ما تاریخ مرگ اسطوره هاست. ودر چنین دورانی سخت ما با " پیش پا افتادگی بی پایان " ( به تعبیر سانتاگ ) مواجه هستیم.
سوم : این مقدمه طولانی را نوشتم تا برسم به تکرار ملال آور رامبدجوان . سال های پیش از کرونا بود ، هر صبح از همکارانم درباره مزه های رامبد و عروسکش می شنیدم. در شوی " خندوانه "! بقول سانتاگ ، رامبد به آنها کمک می کرد تا از اشباح دوگانه لحظاتی رهایی یابند همان پیش پا افتادگی بی پایان و دهشت غیرقابل تصور.
آری ! همه خندوانه و ( رامبد)جوان را دوست داشتند، او مجبوب و بامزه بود،تا آنکه ماجرای او و تولد فرزندش و کشف حجاب همسرش عالم گیر و دامن گیر شد.و موجودی که عاشقش بودیم ولی حالا می خواستیم دیگر خودش نباشد! همان خودی که ما را سرگرم می کرد و می خنداند. بله ! رامبد مثل همیشه خود بود.او نه یک متفکر و نه یک روشنفکر ونه یک فعال سیاسی و اجتماعی بلکه یک مجری سرگرم کننده و یک " بازیگر" بود. رامبد فقط بازی می کرد و ما بازی او را دوست داشتیم ، حالا ولی صحنه بازی تغییر کرده بود، در وجه مثال و نه مقایسه ،موزیک ویدئوی بیانسه و همسرش جی زی در موزه لوور را یادتان هست. اوه! چقدر بازدیدکننده ، حالا رامبد جوان یا فلان بازیگر چه می خواهند؟ همین فالورها را. اصلا صحنه تولد دردانه رامبد از تابلوی میلادمسیح ژرژدلاتور چه کم‌دارد ، آنهم می تواند هنری ،جذاب و البته باب دنیای امروز " تجاری " باشد.موزیک ویدئوی بیانسه با 10.2 میلیون بازدیدکننده در سال 2018، رکورد بازدید از موزه لوور در یک سال را شکسته شد و در یوتیوب و کمتر از هفت ماه بیش از 150 میلیون بازدید داشته است.چرا نباید مثلا در افشانی فلان سلبریتی و ماجرای کشف حجاب فلان بازیگر یا تولد جوان کوچک آنقدر بازدیدکننده نداشته باشد؟!!!!ااصلا چرا ما متنفریم؟ ( البته بنده به شخص آقای جوان و خانواده ایشان کاری ندارم و موضوع نقش ایشان است در کل یک ساختاری که غلط بنظر می آید و ایشان مثالی به ما می دهد از این ساختار )
پاسخ شما هر چه باشد ،اخلاقی ،سیاسی و یا نه حقوقی فرقی ندارد ،چه خوشتان آمده باشد و یا نه! چه فحش بدهید چه دفاع کنید ، شما همان کاری را کرده اید که رامبد و دیگران دوست داشته اند.شما ِآنها را دیده اید.حالا در قالب قهرمان یا ضدقهرمان.برای آنها فرقی ندارد.
چهارم : " برای آن که هنری در میان باشد ،برای آن که کرد و دید زیبایی نگرانه در میان باشد ،یک پیش شرط فیزیولوژیک ناگزیر است : سرمستی. سرمستی نخست می باید حساسیت تمامی دستگاه را بالا ببرد ،و گرنه هنری در کار نخواهد بود .هر گونه سرمستی برآمده از هرچیزی توان این کار را دارد : بالاتر از همه سرمستی انگیختگی جنسی، همان دیرینه ترین و آغازین ترین شکل سرمستی.همین گونه ،سرمستی ای که از پی هر اشتیاق بزرگ ،هر احساس قوی می آید؛ سرمستی سنگدلی ،سرمستی ویرانگری ،سرمستی از هوا ، از هوای بهاری ،برای مثال ،یا از نشئه آورها ؛ سرانجام سرمستی اراده، سرمستی اراده ی انباشته ی آماسیده.- اساسی ترین چیز در سرمستی احساس افزایش نیرو و سرشاری از آن است.از سر این احساس است که آدمی اهل دهش می شود و چیزها را وا می دارد که دهش وی را بستانند.در آن ها دست می برد و‌نام این کار را آرمانی کردن می گذرد.همین جا خود را از شر یک داوری آزاد کنیم: برخلاف گمان همگانی ،آرمانی کردن نه کندن و تراشیدن شاخ - و برگ های زیادی( و پدیدار کردن اصل)، بلکه اساس آن از بیخ برکندن سیماهای اصلی ست، آن چنان‌که جنبه های دیگر نیز بر اثر آن ناپدید شوند." خوب این جملات متفاوت را خواندید.نیچه این فیلسوف بزرگ همه دوران ها " در باب روان شناسی هنرمندان" چقدر دقیق و درست می گوید.( غروب بت ها، ترجمه داریوش عاشوری ، ص ۱۵۷ و ۱۵۸ ، نشرآگه،چاپ دهم) او با فلسفه خود پتک بزرگی را بر سر ما و این بت های ساختگی مان می گوبد.آری ! آرمانی کردن یا آنچه که ما می ستاییم ، بنام شجاعت کشف حجاب ،بنام زندگی خصوصی و بنام دفاع از صداقت و تنفر از ریاکاری ،اینها اراده هنرمند است برای از بیخ کندن حقیقت. آری ! " خواست قدرت می باید خود را نمایان کند " ( همان ،ص ۱۱۱) و این بازیگران " زبان آوری قدرت در فرم " و " گاه باوراننده " آنند ،حتی " چاپلوس " و " گاه فرمان دهنده ". " قدرتی که دیگر نیاز به توجیه ندارد؛ که پسند دیگران را به پشیزی نمی خرد ؛ که پاسخ سربالا می دهد؛ که دور - و - برخویش شاهدی نمی بیند ؛ که وجود هر گونه ستیزه جویی را با خویش از یاد می برد؛ که در خود می آرمد، به حکم سرنوشت ، به حکم سرنوشت." ! ( همان ،ص ۱۱۱) . عصر تازه ای برای ماست.شومن ها همه چیز را بازی می گیرند و اگر در نقش منتقد سیاسی و اجتماعی قراربگیرند نابودناشدنی هستند.آنها کاری با تعقل ندارند، چیزی که موضوع اخلاق ،سیاست و امنیت است، کار آنان با " سرمستی " است . برای همین است که هر کجا که بروز پیدا می کنند بحث در حد جسمانی شدن آرمان های کهن تنزل می یابد.پس عدالت و مبارزه با فساد جای خودش را به تنظیم رژیم غذایی می دهد .
پنجم : تئودور آدرنو می گوید :" امروز دیگر مردم "سرکوب" نمی شوند، "سرگرم" می شوند.رسانه ها از مخاطب خود می پرسند که "چه برنامه هایی را بیشتر دوست داری" تا پروژه ی "احمق سازی" خود را تکمیل کنند." ! حالا رامبد جوان می شود قهرمان ما. چنین قهرمانانی را می ستاییم در فقدان اسطوره های وطنی. باری ! دوران ما عصر مرگ اسطوره و انهدام سوژه است.
اینکه ما بعنوان توده های ایرانی رشد فرهنگی و تمدنی کرده ایم یا نه ؟ پرسش بسیار پیچیده و صعبی است.بخصوص آنکه باید معیار این رشد را مشخص کنیم.پرسشی که پیش روی این حقیر نیز بوده است. ولی بنظر می آید گروههایی از طبقه متوسط شهری وارد عصر مدرنیته و پسامدرنیته شده اند. ولی عموما توده هایی از مردم ( که حتی ممکن است در گروههای فرادست و برخوردار اجتماعی باشند) در عصر کشاورزی و زمین داری مانده و علی رغم تغییرات ظاهری در سبک زندگی و مدعیاتی که دارند با همان معیارهایی به جهان و انسان نگاه می کنند که پدرانشان در چهارصد سال پیش از این. برای همین است که توده ایرانی همچنان به خطیب و سخنران و البته مستبد و دیکتاتور ( بمثابه نظام خان و خان سالاری) علاقه بیشتری نشان می دهد تا روشنفکر متفکر و رهبران خردمند. شعار رضاشاه روحت شاد مثال بارز امتداد این روحیه عصر کشاورزی و استبدادپذیری است. روحیه ای که موجب می شود یک بازیگر را به درجه ای از تاثیر و نفوذ می رساند که حقیقتی مانند عدالت را براحتی کنار بزند و " قدرتی ( بدست آورد) که دیگر نیاز به توجیه ندارد ؛ که پسند دیگران را به پشیزی نمی خرد ؛ که پاسخ سر بالا می دهد ؛ که وجود هر گونه ستیزه جویی را با خویش از یاد می برد..."
گیل خبر: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.
