۱۳۹۶/۱۰/۰۵ ۱۱:۱۸
اختصاصی گیل خبر/ دکتر فریدون شایسته
مقایسه دوره ی مبارزه و فعالیت نهضت جنگل با نهضت های متقارن
1-محمد تقی کلنل پسیان در خراسان (186 روز) 2- شیخ محمد خیابانی در تبریز (6 ماه) 3- رئیسعلی دلواری در بوشهر (4 سال و 7 ماه) 4- نهضت جنگل در گیلان (7 سال)
نتیجه: نهضت جنگل بیشتر از همه ی نهضت های متقارن خود، در مبارزه با بیگانگان و انجام اقدامات اصلاحی و عمرانی نقش فعال تر داشته است.)
اتهامات و شبهات وارد شده بر نهضت جنگل
1-انتساب غارت گری و هرج و مرج طلبی به نهضت جنگل
پیشرو و پیشگام این انتساب، ملک الشعرا، محمد تقی بهار است که به سبب دوستی با برادران وثوق الدوله و قوام السلطنه، همواره بر مخالفان این دو، تاخته و به دفاع از ولینعمت های خود پرداخته است. او با سرودن این اشعار، در این راه پیشگامی کرده است:
شد به اقـبال شهنـشه ختـم کار جنگلی جنگل از خلخال و طارم امن گشت تا انزلی
دولتِ دزدان جنگل سخت مستعجل فتاد دولـت دزدی بلی باشد بدیـن مـستعـجلی
در ردّ این شبهه، چند نکته قابل یاد آوری است:
1-علی اصغر شمیم، مؤلف کتاب ایران عهد قاجار، کوچک جنگلی، خیابانی و پسیان را رهبران نهضت، نه شورش بر شمرده و همه ی آن ها را مردان شریف و از جان گذشته دانسته است.
2- سروان ژُرژ دو کروک، وابسته ی نظامی فرانسه در ایران گفته است: انگلیسی ها با این نظر موافقند که کوچک خان رهبر نهضت، انسانی درستکار و میهن دوست ایرانی است. انگلیسی ها، او را قهرمان استقلال ملی ایران می دانند، البته در خلوت نه آشکار.
3-اُستُروف، آقایوف و پلاستون (محققان آکادمی روسیه): نهضت جنگل، تجلی آرزوها و اهداف دهقانان زجر کشیده و روشنفکران بود.
2- اتهام تجزیه طلبی به نهضت جنگل
پیشگام و پیشرو این اتهام، مخبر السلطنه هدایت یکی از 6 نخست وزیر دوره ی سلطنت رضا شاه است.
او میرزا کوچک را در کنار شیخ محمد خیابانی و آیت الله میرزا عبدالحسین لاری، به تجزیه طلبی متهم کرده است. در واقع هدایت، دیدگاه حکومت قاجار را از سوی یک صاحب منصب و رجل سیاسی مطرح کرده است.
در ردّ این شبهه چند نکته لازم به ذکر است:
الف) سرپرسی سایکس و ژنرال دیکسون (هر دو انگلیسی) با این که مخالف سر سخت نهضت جنگل بوده اند، هیچ گاه این نهضت را به تجزیه طلبی متهم نکرده اند.
ب)عیسی صدیق اعلم، کفیل وزارت معارف در گیلان، از ملاقات خود با میرزا کوچک در کتاب «یادگار عمر» سخن گفته، که میرزا کوچک او را به عنوان نماینده ی حکومت مرکزی برای ایجاد تحول فرهنگی در گیلان با آغوش باز پذیرا شده و به او قول حمایت از اقدامات اصلاحی دولت مرکزی را داده بود.
پ) سید حسن تقی زاده، یکی از رجل سیاسی مشهور دوره ی پهلوی اول و دوم، از نهضت جنگل دفاع کرده و اتهام تجزیه طلبی و خود مختاری آنان را در کتاب خاطرات خویش، به کلی نفی می کند و مردود می شمارد.
3- اتهام وابستگی نهضت جنگل به کشورهای آلمان و عثمانی در دوره ی جنگ جهانی اول
ایوانُف تاریخ نگار استالینیستی، پیشگام و پیشرو این اتهام بوده است در نفی این شبهه و اتهام، دلایل ذیل قابل عرضه است:
الف) یحیی دولت آبادی به همراه عبدالله مستوفی که هر دو از رجال سیاسی دوره ی معاصر بوده اند، اعتقاد دارند که میرزا کوچک، ضمن دفاع از ایرانیت و اسلامیت، بیگانه را بیگانه می دانسته و تفاوتی بین روسیه و انگلیس از یک سو، با آلمان و عثمانی از سوی دیگر قائل نبوده است.
ب) در شماره های نشریه جنگل (ارگان) نهضت جنگل، هر گونه اتحاد و همکاری سیاسی و مشترک با آلمان و عثمانی برای پیروزی نیات و امیال استعماری آنان، نفی شده و نهضت به استقلال خود پافشاری داشته است.
پ) سه خواسته دولت عثمانی از سوی نهضت جنگل به کلّی ردّ شد: 1-پیشنهاد تشکیل یک قوای 10 هزار نفری در همدان و کرمانشاه برای حمایت از دولت عثمانی. 2- تلاش برای تجزیه¬ی قفقاز از روسیه و حمایت از انور پاشا در آن ناحیه، برای تشکیل جمهوری نو بنیاد آذربایجان 3- استمداد از نهضت جنگل برای ورود به دعوا و ستیزه ترک های عثمانی و ارامنه ی طرفدار حفظ قلمرو آنان در پناه روسیه در سال 1916 میلادی.
4-اتهام کوتاه نظری و خرافاتی به رهبر نهضت جنگل
در رأس کسانی که رهبر نهضت جنگل را به کوتاه نظری، خرافاتی و قضا و قدری بودن متهم کرده اند، ملک الشعرای محمد تقی بهار و به دنبال آن افراد توده ای را به عنوان نیروهای مارکسیسم – استالینیسم در ایران باید دانست که استخاره ی میرزا را مورد آماج اتهام های خود داده اند.
برای نفی این اتهام و شبهه، گفتنی است:
الف)خان ملک ساسانی در کتاب یادداشت های سفارت استانبول ، محسن صدر الاشراف در خاطرات و یحیی دولت آبادی در خاطرات یحیی، او را به هوشمندی و تیزبینی ستوده اند که هیچ گاه به دام و تله ی کشورهای استعماری در نیفتاده و همواره به مصالح میهن و رفاه و ترقی آحاد جامعه ی ایرانی می اندیشیده است.
ب) در نهضت جنگل، افرادی ذیل «کمیته اتحاد اسلام» در کنار میرزا کوچک قرار داشتند که آنان همچون: آیت الله سید عبدالوهاب صالح ضیابری، شیخ علی علم الهدی حلقه سری، میرزا حسین خان کسمایی، دکتر ابوالقاسم فربد لاهیجانی و بهاء الدین املشی، سابقه¬ی فعالیت در نهضت مشروطه داشتند. آیا اینان هم خرافاتی بودند و 7 سال نهضت توسط خرافاتی ها و افراد کوته نظر و کوتاه فکر اداره می شده است؟
پ) در زمانی که مشورت و چاره اندیشی به بن بست مواجه می شد، رهبری نهضت به استخاره پناه می برد. به قول حافظ در کار خیر حاجت استخاره نیست. زمانی که راه مشخص و هدف روشن بود، استخاره معنایی نداشت.
5-اتهام پذیرش دعوت همکاری با بلشویک ها و کشور شوروی سابق
پیشگام و پیشرو این اتهام نابجا، کارل بروکلمان است. برای ردّ این اتهام نابجا و نادرست، مطالب زیر قابل توجه و دقت است:
الف)هیچ یک از منابع، از دعوت میرزا کوچک به لشکر کشی بلشویک ها به ایران و دراز کردن دست اتحاد و همکاری با نیروهای کمونیستی در ایران یا گیلان سخنی نگفته اند و این اتهام، فاقد اسناد تاریخی است.
ب) میرزا کوچک پس از ورود ناگهانی قوای شوروی به گیلان، با انجام یک قرارداد، به آنان تأکید کرد که اصول کمونیستی مرتبط با حقوق مالکیت در گیلان به اجرا گذاشته نخواهد شد، تبلیغات کمونیستی در گیلان ممنوع بوده و ماهیت رژیم ایران پس از پایان جنگ اول جهانی، توسط مردم ایران و از طریق یک مجلس مؤسسان تعیین خواهد شد.
پ) یقیکیان یاد آور می شود که همان طور که میرزا کوچک به وی و یکی از کارکنان شرکت خوشتاریا گفته بود، اگر وی در اعلام حکومت جمهوری موقت شورایی در گیلان پیشدستی نمی کرد، حزب عدالت به عنوان تریبون شوروی ها ، در گیلان جمهوری کمونیستی دایر کرده و تجزیه ی گیلان را در پیش می گرفت.
6-اتهام نادرست قتل و ترور حیدر خان عمو اوغلی به شخص میرزا کوچک و نهضت جنگل
پیشگام و پیشرو این اتهام نادرست، ابوالقاسم لاهوتی، از شاعران نو¬پرداز و مارکسیستی معاصر است که در طی سرودن اشعاری، این اتهام را وی برای نخستین بار مطرح ساخت.
در نفی این اتهام غیر واقعی و ناصواب، گفتنی است:
الف) دوستان نزدیک میرزا کوچک، این قتل را متوجه ایل آلیان و همراهان حسن خان آلیانی (معین الرعایا) رئیس طایفه ی آلیان در نهضت جنگل دانسته اند. میر صفا موسوی و شاپور آلیانی، این دیدگاه را در آثارشان مورد تأیید و تأکید قرارداده اند که دراین صورت، اتهام ترور از سوی میرزا کوچک منتفی است.
ب) نویسندگان کتاب « ایران در قرن بیستم» از سوی سه تن از انجمن ایران شناسان فرانسوی، ترور حیدرخان عمو اوغلی را متوجه لنین، رهبر اتحاد شوروی سابق کرده اند.
(ایران در قرن بیستم، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، چاپ 1377: 66)
پ) خسروشاکری، بر اساس کتاب خاطرات علی محمد خواجوی از نزدیکان احسان الله خان دوستدار و مصاحبه با عباس، برادر حیدر خان عمو اوغلی، افرادی را به عنوان مأمور مخفی دولت شوروی سابق با نام های مستعار کامو و شاپور، به عنوان قاتل یا قاتلان حیدر خان معرفی کرده است. بعد همین افراد با نام های مستعار، در طی دو صحنه تصادف ساختگی در مسکو و تهران جان سپرده اند.
*تأثیر پذیری کمیته اتحاد اسلام نهضت جنگل از گفتمان«اتحاد اسلام» سید جمال الدین اسد آبادی به عنوان مشی و مرام سیاسی- اجتماعی
1-سازگاری بین ملیت و اسلامیت.
2-برقراری نظام مشروطیت و احیای نظام قانونی.
3- تأکید و پافشاری به سه مقوله ی: قانون، مردم سالاری و آزادی.
4- اعتقاد به آزادی نشریات و جراید، به عنوان یکی از اسباب ترقی جوامع غربی.
5- تأکید بر تحقق مردم سالاری بر پایه ی آگاهی، اراده و انتخاب متن مردم نه گروه اقلیت به صورت الیگارشی.
6-حمایت از حکومت های پارلمانی و الگو سازی حکومت مشروطه ی کشور ژاپن و در غیر این صورت تأسیس حکومت جمهوری با ملاحظه ی اراده و آرای متن مردم.
7- تأکید و پافشاری بر ایجاد جامعه ای مبتنی بر عدالت، تعالی اخلاق از طریق ایجاد مدارس و ارتقای سطح فرهنگ عمومی.
(این موارد را می توان در مطالعه ی 40 شماره ی روزنامه جنگل و مرامنامه ی نهضت مشاهده کرد)
گیل خبر: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.
مقایسه دوره ی مبارزه و فعالیت نهضت جنگل با نهضت های متقارن
1-محمد تقی کلنل پسیان در خراسان (186 روز) 2- شیخ محمد خیابانی در تبریز (6 ماه) 3- رئیسعلی دلواری در بوشهر (4 سال و 7 ماه) 4- نهضت جنگل در گیلان (7 سال)
نتیجه: نهضت جنگل بیشتر از همه ی نهضت های متقارن خود، در مبارزه با بیگانگان و انجام اقدامات اصلاحی و عمرانی نقش فعال تر داشته است.)
اتهامات و شبهات وارد شده بر نهضت جنگل
1-انتساب غارت گری و هرج و مرج طلبی به نهضت جنگل
پیشرو و پیشگام این انتساب، ملک الشعرا، محمد تقی بهار است که به سبب دوستی با برادران وثوق الدوله و قوام السلطنه، همواره بر مخالفان این دو، تاخته و به دفاع از ولینعمت های خود پرداخته است. او با سرودن این اشعار، در این راه پیشگامی کرده است:
شد به اقـبال شهنـشه ختـم کار جنگلی جنگل از خلخال و طارم امن گشت تا انزلی
دولتِ دزدان جنگل سخت مستعجل فتاد دولـت دزدی بلی باشد بدیـن مـستعـجلی
در ردّ این شبهه، چند نکته قابل یاد آوری است:
1-علی اصغر شمیم، مؤلف کتاب ایران عهد قاجار، کوچک جنگلی، خیابانی و پسیان را رهبران نهضت، نه شورش بر شمرده و همه ی آن ها را مردان شریف و از جان گذشته دانسته است.
2- سروان ژُرژ دو کروک، وابسته ی نظامی فرانسه در ایران گفته است: انگلیسی ها با این نظر موافقند که کوچک خان رهبر نهضت، انسانی درستکار و میهن دوست ایرانی است. انگلیسی ها، او را قهرمان استقلال ملی ایران می دانند، البته در خلوت نه آشکار.
3-اُستُروف، آقایوف و پلاستون (محققان آکادمی روسیه): نهضت جنگل، تجلی آرزوها و اهداف دهقانان زجر کشیده و روشنفکران بود.
2- اتهام تجزیه طلبی به نهضت جنگل
پیشگام و پیشرو این اتهام، مخبر السلطنه هدایت یکی از 6 نخست وزیر دوره ی سلطنت رضا شاه است.
او میرزا کوچک را در کنار شیخ محمد خیابانی و آیت الله میرزا عبدالحسین لاری، به تجزیه طلبی متهم کرده است. در واقع هدایت، دیدگاه حکومت قاجار را از سوی یک صاحب منصب و رجل سیاسی مطرح کرده است.
در ردّ این شبهه چند نکته لازم به ذکر است:
الف) سرپرسی سایکس و ژنرال دیکسون (هر دو انگلیسی) با این که مخالف سر سخت نهضت جنگل بوده اند، هیچ گاه این نهضت را به تجزیه طلبی متهم نکرده اند.
ب)عیسی صدیق اعلم، کفیل وزارت معارف در گیلان، از ملاقات خود با میرزا کوچک در کتاب «یادگار عمر» سخن گفته، که میرزا کوچک او را به عنوان نماینده ی حکومت مرکزی برای ایجاد تحول فرهنگی در گیلان با آغوش باز پذیرا شده و به او قول حمایت از اقدامات اصلاحی دولت مرکزی را داده بود.
پ) سید حسن تقی زاده، یکی از رجل سیاسی مشهور دوره ی پهلوی اول و دوم، از نهضت جنگل دفاع کرده و اتهام تجزیه طلبی و خود مختاری آنان را در کتاب خاطرات خویش، به کلی نفی می کند و مردود می شمارد.
3- اتهام وابستگی نهضت جنگل به کشورهای آلمان و عثمانی در دوره ی جنگ جهانی اول
ایوانُف تاریخ نگار استالینیستی، پیشگام و پیشرو این اتهام بوده است در نفی این شبهه و اتهام، دلایل ذیل قابل عرضه است:
الف) یحیی دولت آبادی به همراه عبدالله مستوفی که هر دو از رجال سیاسی دوره ی معاصر بوده اند، اعتقاد دارند که میرزا کوچک، ضمن دفاع از ایرانیت و اسلامیت، بیگانه را بیگانه می دانسته و تفاوتی بین روسیه و انگلیس از یک سو، با آلمان و عثمانی از سوی دیگر قائل نبوده است.
ب) در شماره های نشریه جنگل (ارگان) نهضت جنگل، هر گونه اتحاد و همکاری سیاسی و مشترک با آلمان و عثمانی برای پیروزی نیات و امیال استعماری آنان، نفی شده و نهضت به استقلال خود پافشاری داشته است.
پ) سه خواسته دولت عثمانی از سوی نهضت جنگل به کلّی ردّ شد: 1-پیشنهاد تشکیل یک قوای 10 هزار نفری در همدان و کرمانشاه برای حمایت از دولت عثمانی. 2- تلاش برای تجزیه¬ی قفقاز از روسیه و حمایت از انور پاشا در آن ناحیه، برای تشکیل جمهوری نو بنیاد آذربایجان 3- استمداد از نهضت جنگل برای ورود به دعوا و ستیزه ترک های عثمانی و ارامنه ی طرفدار حفظ قلمرو آنان در پناه روسیه در سال 1916 میلادی.
4-اتهام کوتاه نظری و خرافاتی به رهبر نهضت جنگل
در رأس کسانی که رهبر نهضت جنگل را به کوتاه نظری، خرافاتی و قضا و قدری بودن متهم کرده اند، ملک الشعرای محمد تقی بهار و به دنبال آن افراد توده ای را به عنوان نیروهای مارکسیسم – استالینیسم در ایران باید دانست که استخاره ی میرزا را مورد آماج اتهام های خود داده اند.
برای نفی این اتهام و شبهه، گفتنی است:
الف)خان ملک ساسانی در کتاب یادداشت های سفارت استانبول ، محسن صدر الاشراف در خاطرات و یحیی دولت آبادی در خاطرات یحیی، او را به هوشمندی و تیزبینی ستوده اند که هیچ گاه به دام و تله ی کشورهای استعماری در نیفتاده و همواره به مصالح میهن و رفاه و ترقی آحاد جامعه ی ایرانی می اندیشیده است.
ب) در نهضت جنگل، افرادی ذیل «کمیته اتحاد اسلام» در کنار میرزا کوچک قرار داشتند که آنان همچون: آیت الله سید عبدالوهاب صالح ضیابری، شیخ علی علم الهدی حلقه سری، میرزا حسین خان کسمایی، دکتر ابوالقاسم فربد لاهیجانی و بهاء الدین املشی، سابقه¬ی فعالیت در نهضت مشروطه داشتند. آیا اینان هم خرافاتی بودند و 7 سال نهضت توسط خرافاتی ها و افراد کوته نظر و کوتاه فکر اداره می شده است؟
پ) در زمانی که مشورت و چاره اندیشی به بن بست مواجه می شد، رهبری نهضت به استخاره پناه می برد. به قول حافظ در کار خیر حاجت استخاره نیست. زمانی که راه مشخص و هدف روشن بود، استخاره معنایی نداشت.
5-اتهام پذیرش دعوت همکاری با بلشویک ها و کشور شوروی سابق
پیشگام و پیشرو این اتهام نابجا، کارل بروکلمان است. برای ردّ این اتهام نابجا و نادرست، مطالب زیر قابل توجه و دقت است:
الف)هیچ یک از منابع، از دعوت میرزا کوچک به لشکر کشی بلشویک ها به ایران و دراز کردن دست اتحاد و همکاری با نیروهای کمونیستی در ایران یا گیلان سخنی نگفته اند و این اتهام، فاقد اسناد تاریخی است.
ب) میرزا کوچک پس از ورود ناگهانی قوای شوروی به گیلان، با انجام یک قرارداد، به آنان تأکید کرد که اصول کمونیستی مرتبط با حقوق مالکیت در گیلان به اجرا گذاشته نخواهد شد، تبلیغات کمونیستی در گیلان ممنوع بوده و ماهیت رژیم ایران پس از پایان جنگ اول جهانی، توسط مردم ایران و از طریق یک مجلس مؤسسان تعیین خواهد شد.
پ) یقیکیان یاد آور می شود که همان طور که میرزا کوچک به وی و یکی از کارکنان شرکت خوشتاریا گفته بود، اگر وی در اعلام حکومت جمهوری موقت شورایی در گیلان پیشدستی نمی کرد، حزب عدالت به عنوان تریبون شوروی ها ، در گیلان جمهوری کمونیستی دایر کرده و تجزیه ی گیلان را در پیش می گرفت.
6-اتهام نادرست قتل و ترور حیدر خان عمو اوغلی به شخص میرزا کوچک و نهضت جنگل
پیشگام و پیشرو این اتهام نادرست، ابوالقاسم لاهوتی، از شاعران نو¬پرداز و مارکسیستی معاصر است که در طی سرودن اشعاری، این اتهام را وی برای نخستین بار مطرح ساخت.
در نفی این اتهام غیر واقعی و ناصواب، گفتنی است:
الف) دوستان نزدیک میرزا کوچک، این قتل را متوجه ایل آلیان و همراهان حسن خان آلیانی (معین الرعایا) رئیس طایفه ی آلیان در نهضت جنگل دانسته اند. میر صفا موسوی و شاپور آلیانی، این دیدگاه را در آثارشان مورد تأیید و تأکید قرارداده اند که دراین صورت، اتهام ترور از سوی میرزا کوچک منتفی است.
ب) نویسندگان کتاب « ایران در قرن بیستم» از سوی سه تن از انجمن ایران شناسان فرانسوی، ترور حیدرخان عمو اوغلی را متوجه لنین، رهبر اتحاد شوروی سابق کرده اند.
(ایران در قرن بیستم، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، چاپ 1377: 66)
پ) خسروشاکری، بر اساس کتاب خاطرات علی محمد خواجوی از نزدیکان احسان الله خان دوستدار و مصاحبه با عباس، برادر حیدر خان عمو اوغلی، افرادی را به عنوان مأمور مخفی دولت شوروی سابق با نام های مستعار کامو و شاپور، به عنوان قاتل یا قاتلان حیدر خان معرفی کرده است. بعد همین افراد با نام های مستعار، در طی دو صحنه تصادف ساختگی در مسکو و تهران جان سپرده اند.
*تأثیر پذیری کمیته اتحاد اسلام نهضت جنگل از گفتمان«اتحاد اسلام» سید جمال الدین اسد آبادی به عنوان مشی و مرام سیاسی- اجتماعی
1-سازگاری بین ملیت و اسلامیت.
2-برقراری نظام مشروطیت و احیای نظام قانونی.
3- تأکید و پافشاری به سه مقوله ی: قانون، مردم سالاری و آزادی.
4- اعتقاد به آزادی نشریات و جراید، به عنوان یکی از اسباب ترقی جوامع غربی.
5- تأکید بر تحقق مردم سالاری بر پایه ی آگاهی، اراده و انتخاب متن مردم نه گروه اقلیت به صورت الیگارشی.
6-حمایت از حکومت های پارلمانی و الگو سازی حکومت مشروطه ی کشور ژاپن و در غیر این صورت تأسیس حکومت جمهوری با ملاحظه ی اراده و آرای متن مردم.
7- تأکید و پافشاری بر ایجاد جامعه ای مبتنی بر عدالت، تعالی اخلاق از طریق ایجاد مدارس و ارتقای سطح فرهنگ عمومی.
(این موارد را می توان در مطالعه ی 40 شماره ی روزنامه جنگل و مرامنامه ی نهضت مشاهده کرد)
گیل خبر: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.
همرسانی کنید:
برچسبها :
لاریجانی
استقلال،
استانداری،
اخبار لینکی
نیروهای ایرانی و روسی،
نهظت جنگل،
رضا شاه،
مخبر السلطنه هدایت،
محمد تقی پسیان،
دکتر فریدون شایسته،
نظر شما: