رشت در چالش مدیریت شهری؛ از پروژه های پوپولیستی تا برنامه ریزی پایدار... از بارسلون تا کپنهاگ!

گیل خبر/ سید محمد محمدی*

*پژوهشگر علوم اجتماعی

۱ـ مقدمه
شهر رشت، بزرگ‌ترین کلانشهر شمال ایران، با جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی منحصر به فرد خود، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به قطب اکوتوریسم دارد. اما در یک دهه گذشته، مدیریت شهری این شهر نتوانسته است از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری کند و با چالش‌های جدی مواجه شده است. آیا وقت آن نرسیده که مسئولان به جای پروژه‌های نمایشی، به فکر برنامه‌ریزی پایدار باشند؟

۲ـ نقد عملکرد مدیریت شهری
۲ـ۱ـ پروژه‌های نمایشی یا برنامه‌ریزی داده‌محور؟
احداث و ساخت پنج تقاطع غیرهمسطح میدان امام حسین(ع)، نیروی دریایی، حمیدیان، باهنر و رودباری رشت تحت عنوان پروژه میثاق و با بودجه‌ای چند همت، پس از تکمیل و عملیاتی شدن اگرچه ممکن است کمی ترافیک را کاهش داده و یا بار ترافیکی از مکانی به مکان دیگر انتقال دهد؛ اما بر اساس نظر طیف گسترده‌ای از کارشناسان بدون مطالعات جامع و تحلیل اثرات بلندمدت بر ترافیک شهری و محیط زیست انجام شده است. در واقع در حالی که شهرهای پیشرو مانند کپنهاگ از سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی هوشمند استفاده می‌کنند، رشت همچنان در دام پروژه‌های کوتاه‌مدت گرفتار است.

۲ـ۲ـ رودخانه‌ها؛ تهدید یا فرصت؟
رودخانه‌های زرجوب و گوهررود رشت، به دلیل آلودگی و مدیریت ناکارآمد به مشکلات زیست‌محیطی تبدیل شده‌اند. در مقابل، شهرهایی مثل آمستردام با احیای کانال‌ها و ایجاد مسیرهای قایق‌سواری سالانه میلیون‌ها گردشگر جذب می‌کنند. آیا رشت نمی‌تواند از این تجربیات بهره ببرد؟

۲ـ۳ـ فساد ساختاری و فقدان شفافیت
انتقادات مکرر نهادهای نظارتی درباره فساد اداری نشان‌دهنده ضعف مکانیزم‌های نظارتی در رشت است. اختصاص ۵۹۰۰ میلیارد تومان بودجه شهرداری برای سال ۱۴۰۳ بدون انتشار گزارش دقیق هزینه‌ها؛ فضایی برای سوءاستفاده مالی ایجاد کرده است. تجربه سنگاپور در پیاده‌سازی سامانه‌های مالی شفاف می‌تواند الگویی برای رشت باشد.

۳ـ تجارب بین‌المللی موفق
۳ـ۱ـ برنامه‌ریزی داده‌محور: بارسلون
شهر بارسلون با استفاده از پلتفرم CityOS داده‌های ترافیکی و آلودگی را تحلیل کرده و پروژه‌ها را بر اساس نیاز واقعی شهروندان اجرا می‌کند. این رویکرد منجر به کاهش ۳۰ درصدی ترافیک و ۲۰ درصدی بهبود کیفیت هوا شده است.

۳ـ۲ـ اکوتوریسم پایدار: کیوتو
کیوتو با احیای رودخانه کاموگاوا و مشارکت محلی در ایجاد پارک‌های خطی نه تنها اکوسیستم را حفظ کرده بلکه سالانه ۵ میلیون گردشگر جذب می‌کند.

۳ـ۳ـ مبارزه با فساد: گرجستان
گرجستان با اصلاحات قضایی و ایجاد سامانه ProZorro برای مناقصات عمومی توانسته فساد اداری را ۷۰ درصد کاهش دهد. این تجربه نشان می‌دهد که قوانین شفاف و فناوری‌های دیجیتال ابزارهای کلیدی در مبارزه با فساد هستند.

۴ـ راهکارهای پیشنهادی
۴ـ۱ـ تدوین سند راهبردی داده‌محور:
- ایجاد مرکز تحلیل داده‌های شهری برای اولویت‌بندی پروژه‌ها بر اساس شاخص‌های توسعه پایدار.
- استفاده از فناوری GIS برای نقشه‌برداری از نقاط قرمز ترافیکی و آلودگی.

۴ـ۲ـ تبدیل رودخانه‌ها به کریدورهای اکوتوریسم:
- اجرای پروژه‌های پاکسازی مشارکتی با سازمان‌های مردم‌نهاد.
- ایجاد مسیرهای دوچرخه‌سواری و قایقرانی همراه با آموزش محیط زیستی.

۵ـ نتیجه‌گیری
شهر رشت نیازمند تغییرات اساسی در رویکردهای مدیریتی خود است. اگر مسئولان بخواهند واقعاً به فکر آینده این شهر باشند، باید از تجربیات موفق جهانی بهره ببرند و به جای وعده‌های پوپولیستی، برنامه‌هایی پایدار تدوین کنند. حالا زمان آن رسیده که صدای مردم شنیده شود و اقداماتی مؤثر برای آینده‌ای بهتر صورت گیرد!