۱۴۰۳/۱۱/۰۶ ۱۲:۰۷ چاپ زمان مورد نیاز برای مطالعه: 14 دقیقه

گیل خبر/سجاد حسینی

استان گیلان، با طبیعت بکر و زیبایی‌های منحصر به فردش، به عنوان یکی از مقاصد گردشگری محبوب در ایران شناخته می‌شود. اما این استان با چالش‌های جدی در زمینه مدیریت پسماند روبرو است که نه تنها بر کیفیت زندگی ساکنان تأثیر می‌گذارد، بلکه زیبایی‌های طبیعی آن را نیز تهدید می‌کند. (یادداشت اول را از اینجا بخوانید)

 

۱. وضعیت پسماند از لحاظ آمارها

استان گیلان به عنوان یکی از استان‌های پرجمعیت و گردشگری ایران، با تولید روزانه بیش از ۲۵۰۰ تن زباله، به یکی از چالش‌های جدی در زمینه مدیریت پسماند تبدیل شده است. سرانه تولید زباله در این استان حدود ۷۵۰ تا ۹۰۰ گرم به ازای هر نفر در روز است. با توجه به افزایش جمعیت و ورود مسافران در فصل‌های شلوغ، این آمار به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد و فشار بیشتری بر سیستم مدیریت پسماند وارد می‌کند.

 

۲. مشکلات مدیریتی

 

عدم تفکیک از مبدا:

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های مدیریت پسماند در گیلان، عدم تفکیک زباله‌ها از مبدا است. در کنار عدم اهتمام مدیران برای برنامه‌ریزی و عدم تأمین تجهیزات مناسب برای جمع‌آوری تفکیک شده، بسیاری از شهروندان هنوز به اهمیت تفکیک زباله‌ها پی نبرده‌اند. این موضوع باعث می‌شود که زباله‌های قابل بازیافت با زباله‌های عادی مخلوط شوند. آموزش و فرهنگ‌سازی در این زمینه ضروری است.

 

کمبود امکانات و لجستیک:

سیستم جمع‌آوری زباله در گیلان با مشکلاتی مانند کمبود تجهیزات، ناوگان حمل و نقل ناکافی و عدم وجود ایستگاه‌های موقت جمع‌آوری مواجه است. این کمبودها باعث می‌شود که زباله‌ها به موقع جمع‌آوری نشوند و انباشت آن‌ها در خیابان‌ها و معابر عمومی به یک معضل اجتماعی تبدیل شود.

 

نادیده گرفتن مشارکت مردمی:

تشکل‌های مردمی فعالی در استان گیلان وجود دارند که بدون حمایت یا سیاست‌گذاری مدیریت‌های شهری و استانی، هر کدام به اندازه خود با آموزش مردم تلاش می‌کنند اثر مثبتی در مدیریت پسماند داشته باشند. اما عدم هماهنگی بین آن‌ها و سیاست‌های کلان باعث شده که اثر و خروجی مناسبی دیده نشود. این نادیده گرفتن تشکل‌ها تا جایی است که در ۵ سال گذشته حتی یک جلسه جمعی بین مدیریت پسماند با آن‌ها انجام نشده است.

 

پردازش و تولید کود:

زیرساخت‌های لازم برای پردازش زباله‌ها و تولید کود کمپوست در استان گیلان به طور کامل فراهم نیست. چهار کارخانه کمپوست در استان گیلان وجود دارد که با اینکه شرکت کودآلی گیلان بیش از ۲۵ سال از ساخت آن می‌گذرد و چند بار به صورت کامل اورهال شده، اما همچنان هیچ بازدهی و اثر مثبتی بر روی زباله ندارد. کارخانه رودسر تبدیل به محل نگهداری زباله شده و کارخانه انزلی نیز هیچ اثر مثبت یا گزارشی ارائه نکرده است.

 

سوزاندن و تولید انرژی:

سوزاندن زباله‌ها به عنوان یک راهکار برای کاهش حجم آن‌ها و تولید انرژی، در گیلان به طور گسترده‌ای اجرا نمی‌شود. نبود فناوری‌های مناسب و سرمایه‌گذاری در این حوزه مانع از بهره‌برداری از این روش می‌شود. قراردادهای مربوط به کارخانه زباله‌سوز نیز به دلیل عدم تأمین مالی دولت پیشرفت چندانی نداشته است.

 

دفن غیر اصولی:

دفن زباله‌ها در استان گیلان، به ویژه در سایت‌های دفن غیر اصولی، یکی دیگر از چالش‌های جدی است. بزرگ‌ترین مرکز دفن زباله شمال کشور در سراوان قرار دارد که به دلیل عدم رعایت اصول زیست‌محیطی، مشکلات زیادی را ایجاد کرده است. این مرکز نه تنها باعث آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی شده بلکه بوی نامطبوع ناشی از آن نیز بر کیفیت زندگی ساکنان منطقه تأثیر منفی گذاشته است.

 

۳. آسیب‌ها و لطمات به طبیعت

 

آلودگی محیط زیست:

دفن غیر اصولی زباله‌ها به آلودگی خاک و منابع آب منجر می‌شود. نشت مواد شیمیایی و آلاینده‌ها از زباله‌ها می‌تواند به سلامت عمومی آسیب برساند و اکوسیستم‌های محلی را تهدید کند.

 

تأثیرات شیرابه بر محیط زیست

شیرابه‌ها، مایعاتی هستند که از زباله‌های دفن شده ناشی می‌شوند و حاوی مواد سمی و آلاینده‌هایی هستند که می‌توانند به شدت به اکوسیستم‌های طبیعی آسیب برسانند. در زیر به برخی از تأثیرات منفی شیرابه‌ها بر تالاب‌ها، مزارع، دریای خزر، زیبایی‌های طبیعی و سلامت عمومی اشاره می‌شود:

 

۱. تأثیرات بر تالاب‌ها

شیرابه‌های تولید شده از زباله‌های دفن شده به راحتی می‌توانند به تالاب‌های گیلان نفوذ کنند. این امر می‌تواند عواقب زیر را به همراه داشته باشد:

 

  • تغییر کیفیت آب: ورود شیرابه‌ها به تالاب‌ها موجب تغییر در ترکیب شیمیایی آب می‌شود، که این موضوع می‌تواند کیفیت آب را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
     
  • کاهش اکسیژن محلول: آلاینده‌های موجود در شیرابه‌ها می‌توانند باعث کاهش سطح اکسیژن محلول در آب شوند، که این امر برای حیات آبزیان بسیار مضر است.
     
  • تهدید حیات آبزیان: با کاهش اکسیژن و افزایش مواد سمی، حیات آبزیان در تالاب‌ها تهدید می‌شود و ممکن است برخی گونه‌ها به خطر بیفتند.
     
  • اختلال در تعادل اکوسیستم: اثرات منفی شیرابه‌ها می‌تواند تعادل اکوسیستم تالاب‌ها را مختل کند و به کاهش تنوع زیستی منجر شود.
     

۲. تأثیر بر مزارع

آلودگی ناشی از شیرابه‌ها همچنین می‌تواند بر مزارع کشاورزی تأثیرات جدی بگذارد:

 

  • کاهش کیفیت خاک: نشت شیرابه‌ها به خاک می‌تواند موجب آلودگی آن و کاهش کیفیت خاک شود، که این امر به طور مستقیم بر روی عملکرد محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد.
     
  • سلامتی محصولات: استفاده از آب آلوده برای آبیاری مزارع می‌تواند سلامتی محصولات کشاورزی را تهدید کند و خطر انتقال مواد سمی به زنجیره غذایی را افزایش دهد.
     
  • کاهش محصول: با کاهش کیفیت خاک و آلودگی آب، تولید محصولات کشاورزی نیز کاهش خواهد یافت که این موضوع می‌تواند به بحران غذایی محلی منجر شود.
     

۳. تأثیر بر دریای خزر

شیرابه‌های ناشی از دفن زباله‌ها می‌توانند به دریای خزر وارد شوند و عواقب زیر را به همراه داشته باشند:

 

  • آلودگی دریای خزر: ورود این آلاینده‌ها به دریا می‌تواند آلودگی آن را تشدید کند و بر روی اکوسیستم دریایی تأثیر منفی بگذارد.
     
  • آسیب به صنعت گردشگری و ماهیگیری: آلودگی دریای خزر نه تنها تهدیدی برای تنوع زیستی این منطقه محسوب می‌شود، بلکه می‌تواند بر صنعت گردشگری و ماهیگیری نیز آسیب بزند و اقتصاد محلی را تحت فشار قرار دهد.
     

۴. تخریب زیبایی‌های طبیعی

وجود زباله‌ها در مناطق گردشگری و طبیعی گیلان نه تنها زیبایی‌های طبیعی این استان را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه تجربه گردشگران را نیز کاهش می‌دهد:

 

  • کاهش جذب گردشگر: آلودگی و زباله‌ها می‌توانند باعث کاهش جذب گردشگر شوند که این امر به اقتصاد محلی آسیب خواهد زد.
     
  • تأثیر بر تصویر عمومی استان: وجود زباله‌ها و آلودگی در مناطق طبیعی، تصویر منفی از استان گیلان ایجاد کرده و ممکن است بر روی برنامه‌ریزی‌های گردشگری آینده تأثیر بگذارد.
     

۵. افزایش بیماری‌ها

وجود زباله‌های انباشته شده و دفن غیر اصولی می‌تواند منجر به انتشار بیماری‌ها و آلودگی هوا شود:

 

  • تهدید سلامت عمومی: تجمع زباله‌ها و شیرابه‌های آلوده می‌تواند باعث شیوع بیماری‌های مختلف گردد و سلامت عمومی را تهدید کند.
     
  • آلودگی هوا: انتشار بوهای نامطبوع و ذرات معلق ناشی از زباله‌ها می‌تواند مشکلات تنفسی و دیگر بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا را افزایش دهد.

مدیریت پسماند یکی از مسائل حیاتی در جوامع امروزی به شمار می‌آید که با توجه به رشد جمعیت، افزایش مصرف و تغییرات اقلیمی، اهمیت آن دوچندان شده است. استان گیلان با ویژگی‌های خاص جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی خود، با چالش‌های متعددی در زمینه مدیریت پسماند روبرو است. در این متن به بررسی ریشه‌های این چالش‌ها و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود وضعیت مدیریت پسماند در این استان پرداخته می‌شود.

 

۳. ریشه‌ها و عوامل چالش‌زا

چندین عامل می‌تواند به عنوان ریشه‌های مشکلات مدیریت پسماند در استان گیلان شناسایی شود:

1. عدم آگاهی و آموزش عمومی:
کمبود آموزش در زمینه تفکیک زباله و اهمیت مدیریت پسماند: بسیاری از مردم استان گیلان هنوز به اهمیت تفکیک زباله و تأثیرات آن بر محیط زیست آگاه نیستند. این عدم آگاهی می‌تواند منجر به تولید زباله‌های بیشتر و عدم توجه به روش‌های صحیح مدیریت پسماند شود.
 

عدم اطلاع‌رسانی کافی درباره عواقب زیست‌محیطی زباله‌ها: نبود برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی مؤثر باعث می‌شود مردم از عواقب زیست‌محیطی ناشی از عدم مدیریت صحیح پسماند بی‌خبر بمانند. این مسئله می‌تواند به آلودگی خاک، آب و هوا و همچنین آسیب به اکوسیستم‌های محلی منجر شود.
 

2. زیرساخت‌های ناکافی:
نبود زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری و انتقال زباله: عدم وجود سیستم‌های جمع‌آوری منظم و کارآمد در بسیاری از مناطق گیلان، باعث انباشت زباله‌ها در معابر عمومی و مناطق مسکونی می‌شود. این مسئله نه تنها باعث نارضایتی مردم می‌شود بلکه به مشکلات بهداشتی نیز دامن می‌زند.
 

عدم وجود مراکز بازیافت کافی و کارآمد: استان گیلان با کمبود مراکز بازیافت مواجه است. این کمبود باعث می‌شود که بسیاری از مواد قابل بازیافت به جای بازگشت به چرخه تولید، به زباله تبدیل شوند.
 

3. مدیریت ناکارآمد:
عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف مسئول در مدیریت پسماند: عدم هماهنگی بین نهادهای دولتی، شهرداری‌ها و سازمان‌های غیردولتی باعث بروز مشکلات در مدیریت پسماند می‌شود. عدم وجود یک استراتژی یکپارچه می‌تواند منجر به اتلاف منابع و زمان شود.
 

کمبود نیروی انسانی متخصص و آموزش‌دیده در این حوزه: نبود نیروی انسانی متخصص در حوزه مدیریت پسماند باعث کاهش کیفیت خدمات ارائه شده و ناکارآمدی در اجرای برنامه‌ها می‌شود.
 

4. فرهنگ مصرف:
فرهنگ مصرف‌گرایی و تولید زباله‌های زیاد در جامعه: افزایش فرهنگ مصرف‌گرایی باعث تولید زباله‌های بیشتر و کاهش توجه به اصول پایدار شده است. بسیاری از مردم بدون توجه به عواقب زیست‌محیطی خریدهای خود، اقدام به خرید محصولات غیرضروری می‌کنند.
 

کمبود توجه به اصول پایدار در خرید و مصرف: عدم توجه به خرید محصولات پایدار و قابل بازیافت نیز یکی دیگر از عواملی است که به تولید زباله‌های بیشتر منجر می‌شود.
 

5. مسائل اقتصادی:
کمبود بودجه و منابع مالی برای اجرای پروژه‌های مدیریت پسماند: بسیاری از پروژه‌های مدیریت پسماند به دلیل کمبود منابع مالی متوقف یا ناقص باقی می‌مانند. این مسئله می‌تواند به کاهش کیفیت خدمات ارائه شده منجر شود.
 

عدم وجود مشوق‌های اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در صنعت بازیافت: نبود مشوق‌های مالی برای سرمایه‌گذاران در صنعت بازیافت نیز یکی دیگر از مشکلات موجود است که مانع از توسعه این صنعت می‌شود.
 

6. قوانین و مقررات ناکافی:
ضعف در اجرای قوانین مربوط به مدیریت پسماند: وجود قوانین مناسب اما عدم اجرای صحیح آنها یکی از چالش‌های اساسی در مدیریت پسماند است. این ضعف می‌تواند ناشی از نبود نظارت کافی یا عدم آگاهی مسئولان باشد.
 

نبود سیاست‌های حمایتی و تشویقی برای کاهش تولید زباله: نبود سیاست‌های حمایتی برای تشویق مردم به کاهش تولید زباله نیز یکی دیگر از عواملی است که باید مورد توجه قرار گیرد.


 

۴. راهکارها و آیتم‌ها برای بهبود مدیریت پسماند

برای بهبود وضعیت مدیریت پسماند در استان گیلان، می‌توان از یک چک لیست شامل موارد زیر استفاده کرد:

 

1. آموزش و آگاهی‌بخشی:

برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای عموم مردم درباره تفکیک زباله: برنامه‌ریزی برای برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد. این کارگاه‌ها باید شامل تفکیک زباله، روش‌های بازیافت و تأثیرات زیست‌محیطی زباله‌ها باشد.
 

تولید محتواهای رسانه‌ای (مانند بروشورها، ویدئوها) برای افزایش آگاهی عمومی: استفاده از رسانه‌های اجتماعی، تلویزیون و سایر کانال‌ها برای تولید محتواهای آموزشی می‌تواند تأثیر زیادی بر افزایش آگاهی عمومی داشته باشد.
 

۲.توسعه زیرساخت‌ها:

سرمایه‌گذاری در تأسیس مراکز بازیافت و تفکیک زباله: ایجاد مراکز بازیافت در نقاط مختلف استان گیلان می‌تواند به تفکیک بهتر زباله‌ها کمک کند. این مراکز باید مجهز به تکنولوژی‌های نوین باشند تا بتوانند مواد قابل بازیافت را با کیفیت بالا پردازش کنند.
 

بهبود سیستم جمع‌آوری زباله با استفاده از تکنولوژی‌های نوین: استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند سطل‌های هوشمند و اپلیکیشن‌های موبایل برای گزارش‌دهی زباله‌ها می‌تواند کارایی سیستم جمع‌آوری را افزایش دهد.
 

۳. مدیریت یکپارچه:

ایجاد کمیته‌های مشترک بین نهادهای دولتی و غیردولتی برای هماهنگی بهتر: تشکیل کمیته‌هایی متشکل از نمایندگان نهادهای مختلف مسئول در مدیریت پسماند می‌تواند هماهنگی لازم را ایجاد کند و از اتلاف منابع جلوگیری کند.
 

تعیین مسئولیت‌های مشخص برای هر نهاد در مدیریت پسماند: تعیین وظایف مشخص برای هر نهاد مسئول در مدیریت پسماند می‌تواند باعث افزایش کارایی و پاسخگویی شود.
 

۴. توسعه فرهنگ پایدار:

ترویج فرهنگ مصرف پایدار و کاهش تولید زباله از طریق کمپین‌های اجتماعی: راه‌اندازی کمپین‌های اجتماعی برای ترویج فرهنگ مصرف پایدار می‌تواند مردم را تشویق کند تا کمتر خرید کنند و بیشتر به تفکیک زباله توجه کنند.
 

تشویق مردم به استفاده از محصولات قابل بازیافت و کاهش استفاده از پلاستیک: ارائه مشوق‌هایی برای خرید محصولات قابل بازیافت می‌تواند به کاهش تولید زباله کمک کند.
 

۵. حمایت اقتصادی:

ارائه مشوق‌های مالی برای سرمایه‌گذاران در صنعت بازیافت: ایجاد مشوق‌های مالی مانند تسهیلات بانکی یا معافیت‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاران در صنعت بازیافت می‌تواند موجب رونق این صنعت شود.
 

تخصیص بودجه کافی برای پروژه‌های مدیریت پسماند: دولت باید بودجه کافی را برای اجرای پروژه‌های مدیریت پسماند اختصاص دهد تا بتواند زیرساخت‌ها را تقویت کند.
 

۶. تقویت قوانین و مقررات:

بازنگری و بهبود قوانین مربوط به مدیریت پسماند: قوانین موجود باید بازنگری شوند تا بتوانند نیازهای فعلی جامعه را برآورده کنند. این بازنگری باید شامل ایجاد مجازات‌هایی برای تخلفات نیز باشد.
 

ایجاد نظام نظارتی قوی برای اطمینان از اجرای قوانین: ایجاد سیستم نظارتی مؤثر می‌تواند اطمینان حاصل کند که قوانین مربوط به مدیریت پسماند به طور صحیح اجرا می‌شوند.
 

۷. نظارت و ارزیابی:

ایجاد سامانه‌ای برای نظارت بر عملکرد مدیریت پسماند: طراحی یک سامانه جامع برای نظارت بر عملکرد نهادهای مسئول در مدیریت پسماند می‌تواند نقاط ضعف را شناسایی کرده و امکان اصلاح آنها را فراهم کند.
 

ارزیابی مستمر وضعیت مدیریت پسماند و شناسایی نقاط ضعف: انجام ارزیابی‌های دوره‌ای از وضعیت مدیریت پسماند کمک خواهد کرد تا نقاط ضعف شناسایی شده و راهکارهای مناسبی برای رفع آنها ارائه شود.
 

۸. تشکیل همکاری‌های بین‌المللی:

همکاری با سازمان‌های بین‌المللی برای تبادل تجربیات و فناوری‌های نوین: برقراری ارتباط با سازمان‌های بین‌المللی فعال در حوزه محیط‌زیست می‌تواند فرصتی مناسب برای یادگیری از تجربیات موفق سایر کشورها باشد.
 

شرکت در کنفرانس‌ها و کارگاه‌های بین‌المللی مرتبط با مدیریت پسماند: شرکت در رویدادهای بین‌المللی مرتبط با مدیریت پسماند می‌تواند فرصت‌هایی را برای تبادل نظر و یادگیری فراهم کند.
 

مدیریت پسماند در استان گیلان نیازمند توجه ویژه‌ای است تا بتوان چالش‌ها را شناسایی کرده و با راهکارهای مناسب آنها را حل کرد. با پیگیری موارد ذکر شده، امکان بهبود وضعیت مدیریت پسماند فراهم شده و می‌توان به حفظ محیط زیست، ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان و توسعه پایدار دست یافت.