تاحالا شده فکر کنید چرا بعضی وقتها توی روابط عاطفیتون همهچیز خوب پیش نمیره، حتی وقتی خیلی تلاش میکنید؟ یا چرا یه رفتار خاص شریک عاطفیتون اونقدر شما رو ناراحت میکنه که شاید خودتون هم دلیلش رو نمیدونید؟ جواب این سوالها ممکنه توی چیزی به اسم طرحوارههای ذهنی باشه.
طرحوارهها در واقع الگوهای ذهنی هستن که از گذشته ما میان و ناخودآگاه روی احساسات و تصمیمگیریهای ما تأثیر میذارن. این مقاله برای شماست اگه میخواید بدونید:
حالا بیاید با اولین قدم شروع کنیم و ببینیم طرحواره اصلاً چی هست و چرا مهمه!
طرحوارهها، یا همون الگوهای ذهنی، باورها و احساسات عمیقی هستن که از دوران کودکی در ذهن ما شکل میگیرن. این الگوها بیشتر بر اساس تجربههای اولیه زندگی، مثل نحوه برخورد والدین، دوستان، یا محیط اجتماعیمون شکل میگیرن.
به زبان ساده، طرحواره مثل یه عینک نامرئیه که دنیا رو از پشت اون میبینیم. مثلاً اگه تجربه ترک شدن توسط والدین رو داشتیم، ممکنه ناخودآگاه همیشه بترسیم که شریک عاطفیمون هم مارو ترک کنه.
طرحوارهها میتونن باعث بشن ما:
فرض کنید یه نفر با طرحواره بیاعتمادی بزرگ شده. این فرد ممکنه همیشه فکر کنه که شریک عاطفیش قصد خیانت داره یا نمیتونه قابل اعتماد باشه، حتی اگه هیچ نشونهای از خیانت وجود نداشته باشه.
شناخت طرحوارهها کمک میکنه که:
در بخش بعدی به سراغ نشانههای طرحوارههای ناسازگار میریم و یاد میگیریم چطور این الگوها رو شناسایی کنیم.
این سوالات ممکنه جوابشون توی طرحوارههای شما باشه! بیاید با هم قدم به قدم جلو بریم و راهکارها رو پیدا کنیم.
حالا که با مفهوم طرحواره آشنا شدیم، وقتشه ببینیم چطور میشه فهمید که طرحوارههای ناسازگار روی زندگی عاطفی ما تأثیر گذاشتن. گاهی نشانهها واضح نیستن، اما اگه عمیقتر نگاه کنیم، الگوهای مشخصی رو میبینیم که مدام تکرار میشن.
تکرار روابط مشابه و ناسالم
اگه متوجه شدید که در روابط عاطفیتون الگوهای مشابهی تکرار میشه، مثل:
واکنشهای احساسی شدید به مسائل کوچک
مثلاً:
ترس از ترک شدن یا خیانت
اگر همیشه نگرانید که شریک عاطفیتون شما رو ترک کنه یا بهتون خیانت کنه، حتی بدون دلیل منطقی، احتمالاً با طرحواره ترک شدن یا بیاعتمادی روبهرو هستید.
احساس ارزشمندی پایین در رابطه
طرحوارههایی مثل نقص و شرم باعث میشن که فکر کنید برای عشق و محبت کافی نیستید. این میتونه باعث بشه:
مشکل در برقراری مرزهای سالم
بعضی افراد به خاطر طرحوارههای خود، یا نمیتونن “نه” بگن و همه خواستههای شریکشون رو میپذیرن، یا بیش از حد دیوارهای احساسی میسازن و اجازه نمیدن کسی نزدیکشون بشه.
برای اینکه بفهمید آیا این نشانهها به طرحوارههای شما مربوط میشه یا نه، از خودتون بپرسید:
فرض کنید فردی در کودکی احساس میکرده که والدینش همیشه او را نادیده میگرفتن. حالا در بزرگسالی، وقتی شریک عاطفیاش سرش شلوغه و نمیتونه به او توجه کنه، به جای اینکه منطقی برخورد کنه، احساس طردشدگی و خشم شدیدی رو تجربه میکنه. این احساس در واقع از طرحواره قدیمی “نادیده گرفته شدن” ناشی میشه.
شناسایی این نشانهها کمک میکنه که:
در بخش بعدی، درباره طرحوارههای رایجی صحبت میکنیم که بیشتر از بقیه روابط عاطفی رو تخریب میکنن.
در این بخش به برخی از رایجترین طرحوارههایی میپردازیم که میتونن زندگی عاطفی رو تحت تأثیر قرار بدن. اگر این الگوها در روابط شما وجود دارن، جای نگرانی نیست! قدم اول برای تغییر، شناسایی اونهاست. حتی میتونید از ابزارهایی مثل تست طرحواره استفاده کنید تا بهتر بفهمید کدوم طرحوارهها در شما فعال هستن.
طرحواره رهاشدگی باعث میشه همیشه بترسید که شریک عاطفیتون شما رو ترک کنه. این ترس میتونه به شکلهای مختلفی بروز کنه:
چطور تغییرش بدیم؟
این طرحواره باعث میشه همیشه احساس کنید دیگران قصد سوءاستفاده یا خیانت به شما رو دارن. در روابط عاطفی، ممکنه باعث بشه:
چطور تغییرش بدیم؟
افرادی که این طرحواره رو دارن، فکر میکنن به اندازه کافی خوب نیستن و لایق عشق و محبت نیستن. این طرز فکر باعث میشه:
چطور تغییرش بدیم؟
افرادی که طرحواره ایثار رو دارن، همیشه نیازهای دیگران رو به خودشون ترجیح میدن. در روابط عاطفی:
چطور تغییرش بدیم؟
این طرحواره باعث میشه فکر کنید که نمیتونید در هیچچیزی موفق باشید، حتی در روابط عاطفی. نشانهها:
چطور تغییرش بدیم؟
برای اینکه بفهمید کدام یک از این طرحوارهها در شما وجود داره، میتونید از یک تست طرحواره استفاده کنید. این تست کمک میکنه طرحوارههای اصلی شما شناسایی بشه و بفهمید ریشه مشکلات عاطفیتون کجاست.
سوالات پیشنهادی برای شروع:
در بخش بعدی به شما میگیم که چطور میشه با روشهای کاربردی این الگوهای ذهنی رو تغییر داد.
یکی از مهمترین دلایلی که طرحوارهها اینقدر تأثیرگذار هستن، ریشههای عمیق اونها در تجربههای کودکی ماست. این الگوهای ذهنی در سالهای اولیه زندگی شکل میگیرن و به صورت ناخودآگاه، نقش مهمی در تصمیمگیریها، احساسات، و رفتارهای ما در بزرگسالی ایفا میکنن.
ذهن ما از کودکی یاد میگیره که الگوهای خاصی رو به عنوان “واقعیت” بپذیره. وقتی وارد روابط عاطفی میشیم، این طرحوارهها به صورت ناخودآگاه فعال میشن و رفتارها و احساسات ما رو تحت تأثیر قرار میدن.
کسی که در کودکی مدام احساس میکرده کسی به حرفهاش گوش نمیده، ممکنه در بزرگسالی هم فکر کنه که شریک عاطفیش به نیازهاش توجه نمیکنه.
طرحوارهها میتونن به راحتی باعث ایجاد سوءتفاهم و تنش در روابط عاطفی بشن. این اثرات اغلب به سه شکل بروز پیدا میکنن:
ارتباط ناقص:
طرحوارهها باعث میشن نیازهای واقعیتون رو به درستی بیان نکنید. مثلاً ممکنه به جای گفتن “من از بیتوجهی ناراحتم”، با عصبانیت یا سکوت واکنش نشون بدید.
پیشفرضهای اشتباه:
طرحوارهها باعث میشن قبل از اینکه واقعیت رو بسنجید، فرضهای غلطی در مورد رفتار شریک عاطفیتون داشته باشید. مثلاً فکر کنید که اون عمداً به شما بیتوجهی میکنه.
تکرار الگوهای مخرب:
این الگوها میتونن شما رو وارد چرخههای ناسالمی کنن که مدام به روابط آسیب میزنه.
خبر خوب اینه که طرحوارهها، هرچند عمیق و قدیمی باشن، قابل تغییر هستن. تغییر این الگوها زمان و تلاش میخواد، اما نتایجش ارزشش رو داره.
آگاهی از طرحوارهها:
شناسایی طرحوارهها قدم اول برای تغییره. از ابزارهایی مثل تست طرحواره استفاده کنید یا با یک درمانگر صحبت کنید.
تکنیکهای طرحوارهدرمانی:
این روش درمانی کمک میکنه که ریشه طرحوارهها رو شناسایی کنید و باورهای جدیدی جایگزین کنید.
تغییر رفتار:
سعی کنید رفتارهای قدیمی رو با الگوهای جدید و سالمتر جایگزین کنید. مثلاً اگر معمولاً در واکنش به بیتوجهی سکوت میکنید، این بار احساسات خودتون رو بیان کنید.
برای اینکه طرحوارههای منفی رو مدیریت و تغییر بدید، میتونید از این راهکارها استفاده کنید:
ذهنآگاهی (Mindfulness):
یاد بگیرید که در لحظه زندگی کنید و واکنشهای خودتون رو بررسی کنید. آیا این احساس به موقعیت فعلی مربوطه یا از طرحوارههای قدیمی نشأت میگیره؟
تمرین ارتباط موثر:
به جای فرض کردن، درباره احساسات و نگرانیهاتون با شریک عاطفیتون صحبت کنید.
نوشتن افکار:
وقتی احساس میکنید طرحوارهای فعال شده، اون رو یادداشت کنید. نوشتن کمک میکنه که الگوها رو بهتر درک کنید.
درمان و مشاوره:
اگر طرحواره ها عمیق هستن و نمیتونید به تنهایی با اونها کنار بیاید، باید از یک مشاوره طرحواره درمانی کمک بگیرید.
طرحوارهها بخشی از گذشته ما هستن، اما قرار نیست آینده ما رو هم کنترل کنن. با شناسایی و آگاهی از این الگوهای ذهنی، میتونیم روابط سالمتر و شادتری بسازیم.
اگه فکر میکنید که طرحوارههای شما زندگی عاطفیتون رو تحت تأثیر قرار داده، همین امروز دست به کار بشید. از ابزارهایی مثل تست طرحواره استفاده کنید، درباره خودتون بیشتر بدونید، و برای تغییر قدمهای کوچکی بردارید. یادتون باشه که تغییر زمان میبره، اما شما کاملاً توانایی انجامش رو دارید.