اتهام تجزیه طلبی بر نهضت جنگل

گیل خبر/دکتر فریدون شایسته*

*استاد برجسته تاریخ

اتهام تجزیه طلبی بر نهضت جنگل‌؛ این اتهام، نخستین بار از سوی مخبر السلطنه هدایت، یکی از ۶ نخست وزیر رضاشاه، به این نهضت وارد شد.

بعد از وی، دیگران که درصدد توجیه قدرت مطلقه رضاشاه برآمدند و سر بر آستان درگاه رژیم پهلوی داشتند، این قضیه را دامن زده و شهرت دادند، این درحالی است که ۲کارگزار رژیم پهلوی اول، به نام های عبدالله مستوفی و یحیی دولت آبادی، این نهضت را از اتهام تجزیه طلبی، مبرا می دانند.

همان طور که علی اصغر شمیم، به درستی گفته است، جنبش با شورش متفاوت است. نهضت جنگل، به همراه عصیان کلنل محمدتقی خان پسیان، رئیسعلی دلواری و شیخ محمد خیابانی، نهضت و یا جنبش بوده اند که از پی ناکامی نهضت مشروطه سر برآوردند، درحالی که اسماعیل آقا سمیتقو، ماشاالله خان کاشی، اقبال السلطنه ماکویی، سیدجلال چمنی، آقا رحیم چلیپیانلو و... رهبران شورش بوده اند که بین جنبش و شورش، تفاوت ماهوی وجود دارد.

اما فکر ایجاد نظام جمهوری به دوره محمدشاه قاجار برمی گردد که پس از درگذشت وی، عده ای بنا به نوشته جهانگیر میرزا در کتاب تاریخ نو، کوشیدند نظام جمهوری را در ایران بنا کنند.

در جریان مشروطیت هم فکر جمهوری مطرح شد که برخی از مجتهدین، بین سلطنت و امامت، ارتباط بیشتری را می پذیرفتند تا جمهوریت که کالای وارداتی از بلاد کفر بوده است.

در دوره نخست وزیری رضاخان، مقارن تبدیل خلافت به جمهوریت در ترکیه و انتخاب مصطفی کمال پاشا، رضاخان به وسوسه افتاد که برای خلع قاجاریه، روشنفکران را با خود همراه کند که مرحوم میرزاده عشقی از روشنفکران دکترمحمد مصدق و آیت الله سید مدرس از اعضای مجلس، به این حیله و نیرنگ رضاخان، پی برده و با او به مخالفت برخاستند و علاوه بر این، تعداد ۵ مجتهد به رهبری آیت الله میرزا حسین نایینی، از طریق مکتوبات خود، از رضاخان خواستند که از این طرح عدول کند.

میرزا کوچک پس از اطلاع از همدستی احمدشاه قاجار با وثوق الدوله در پذیرش قرارداد ۱۹۱۹ و دریافت رشوه به صورت قرارداد پنهانی و به صورت مستمر، به طور موقت، جمهوری شورایی موقت را درگیلان پایه ریزی کرد که پس از پایان جنگ جهانی اول در صورت پیروزی متحدین در این جنگ، از طریق تشکیل مجلس موسسان درتهران، وضعیت رژیم آینده ایران را طراحی کنند.

آیا مرامنامه نهضت جنگل، حضور ۲۷ اندیشمند ترقی خواه ملیت باور در کمیته اتحاد اسلام نهضت جنگل از مجتهدین بزرگ آن روز و مفاخر گیلان چون: میرزا حسین خان کسمایی، میرزا محمدی انشایی، صالح مظفر زاده، حاج احمد کسمایی و....که درنهضت مشروطه گیلان فعال بودند و بعد از خاتمه نهضت جنگل درتاسیس: جمعیت فرهنگ رشت، کتابخانه ملی رشت و دیگر امور فرهنگی، از جمله: چاپ و انتشار نشریات مانند: ابراهیم فخرایی(فروغ)، میرزا شکرالله خان کیهان (البرز)، میراحمد مدنی (پرورش)، محمدی انشایی (حقایق) و... بسیار کوشا بودند، نمی تواند تهمت تجزیه طلبی را ازچهره درخشان ولی به غبار گرفتار آمده‌ی نهضت مردمی جنگل، پاک کند؟