گیل خبر/ زبان، سازنده هویت ملی و فرهنگی یک ملت است و از طریق ان ارتباطات فکری و فرهنگی در جامعه شکل می گیرد.
احترام به زبان که با کاربرد اصولی آن ممکن می شود، احترام به فرهیختگی یک ملت است.
برخی نهادها مسوول حراست از قواعد زبانی و بیان هستند، که ازجمله مهمترین این نهادها رسانه ها هستند.
وقتی صحبت از زبان به میان می آید، از دو منظر می شود درباره آن بحث کرد، که یکی منظر زبان شناسی است و دیگری که مد نظر ما است، اصول نگارش فارسی در مطبوعات و رسانه هاست. این اصول باید از دو جنبه محتوای پیام و شکل پیام مراقبت شوند.
پیام رسانه ای چه به عنوان خبر (News) و چه به عنوان غیر خبر (Feature) باید به دور از هیجان سازیهای کاذب و دروغ پردازی باشد و واقعیت را شامل شود. همچنین باید به باورهای عمومی و اعتقادی جامعه احترام بگذارد و حریم خصوصی افراد را رعایت کند.
نباید مخاطب را گول بزنیم و نباید به قصد جلب مخاطب بیشتر، به زندگی خصوصی افراد مشهور ورود کنیم.
* شکل پیام
شکل پیام یعنی رعایت اصول درستگویی و درست نویسی از منظر ادبیات.
موضوع اصلی این کتاب، شکل پیام است. یعنی اینکه بدانیم که چگونه بنویسیم و چگونه خبرنگاری و گزارشگری کنیم تا به «زبان معیار» در جامعه لطمه وارد نشود. بر این اساس برای ادبیات روزنامه ای و شیوه های نگارشی متن های رسانه ای، شش ویژگی تعرف شده است:
1ـ ساده نویسی
2ـ رعیت زبان معیار
3ـ رعایت دستور زبان
4ـ پرهیز از غلط نویسی
5ـ رعایت اصول نشانه گذاری
6ـ رعایت اصول عددنویسی
* ساده نویسی
وقتی مردم روزنامه می خوانند، یا به اخبار رادیو و تلویزیون گوش می دهند، انتظار ندارند با جمله ای که فهم آن برایشان سخت است، روبرو شوند. لذا به روزنامه نگاران توصیه شده که ساده بنویسند.
مردم هنگامی که به صفحات روزنامه ها مراجعه، یا تلویزیون تماشا می کنند و یا به رادیو گوش می دهند، در عین حال خودشان را در تفنن می بینند و اغلب در حال گذراندن اوقات فراغت خود هستند، اما زمانی هم که به طور جدی پیگیر مطلب یا خبری هستند، می خواهند که در ساده ترین شکل ممکن به درک درستی از موضوع برسند.
حتی افراد تحصیل کرده هم انتظار ندارند که برای درک یک پیام آن را دو بار بخوانند و یا از شنیدن یا خواندن و دیدن پیام به تردید بیافتند؛ لذا پیام نباید مبهم باشد.
مبهم نویسی و سخت نویسی باعث می شود که مخاطب از پیام فاصله بگیرد.
با این توضیحات، حالا باید ببینیم چطور می شود ساده و روشن نوشت و معیارهای یک نوشته استاندارد چیست؟
1ـ استفاده از کلمات ساده
2ـ استفاده از جملات کوتاه
3ـ پرهیز از بکارگیری جملات میانپیوندی
4ـ پرهیز از کلیشه ها
5ـ پرهیز از تعارفات و تشریفات
6ـ رعایت اختصار
7ـ پرهیز از تکرار
8ـ پرهیز از حشو (زائدنویسی)
9ـ پرهیز از گرایش به نثر ادبی
* رعایت زبان معیار
«زبان معیار» گونه ای معتبر از یک زبان است، که بیشتر توسط گویندگان تحصیل کرده ای که در مراکز فرهنگی و سیاسی یک کشور زندگی می کنند، به کار می رود.
به عبارتی، زبان معیار در گفتار و نوشتار، زبان استاندارد و الگوی هر جامعه و مشخصه اصلی آن غالب بودن نزد جامعه است.
اگر رسانه ها نقش خود را در بازتولید زبان معیار به خوبی ایفا نکنند، به علت سرعت، وسعت و عمق تأثیرگذاریشان این زبان دچار نارسایی می شود.
ضعف ادبی و شتاب در انتقال پیام از جمله عوامل فاصلهگیری رسانه ها از زبان معیار است.
برای اصلاح این مشکل:
ـ واژه های بیگانه را به شکل افراطی به کار نبرید.
ـ رعایت عفت کلام و پرهیز از به کارگیری کلمات زشت و تعابیر عامیانه
ـ پرهیز از به کارگیری زبان محاوره و شکسته
* زبان محاوره و شکسته
زبان محاوره و شکسته زبانی است که در مقابل لفظ قلم صحبت کردن یا زبان رسمی و اداری تعرف می شود و نباید آن را با زبان عامیانه و کوچه بازاری یا جاهلی یکی دانست.
مثالها:
فردا تعطیل هستم و در منزل به استراحت خواهم پرداخت (لفظ قلم)
فردا تعطیلم و در خانه استراحت می کنم (زبان رسمی)
فردا تعطیلم و خونه استراحت می کنم (زبان شکسته)
فردا آفمه، تو خونه لمیدم (زبان عامیانه)
به زغم اینکه زبان معیار رسانه ها زبان رسمی است، اما نمی توان گفت زبان محاوره «ربان معیار» نیست و در اینجا به عنوان یک ضد ارزش (مانند زبان عامیانه) به آن نگاه نمی شود.
با این توضیح می توان گفت معیار درست برای کار رسانه، زبان رسمی است، که البته در این خصوص استثناهایی هم وجود دارد که روزنامه نگاران باید به آن توجه کنند. برای مثال، در رسانه هایی مانند رادیو و تلویزیون هنگامی که خبرنگاری برنامه کودک اجرا می کند، گاهی لازم است از زبان محاوره و شکسته استفاده کند.
در نمایش های تلویزیونی هم در بسیاری مواقع، رسمی سخن گفتن با ماهیت برنامه در تضاد است و لذا توصیه می شود که از زبان محاوره در اینجا استفاده شود.
همچنین در مطبوعات و سایتهای خبری و خبرگزاریها نیز اساس کار، استفاده از زبان رسمی است.
* رعایت نکات دستوری
(در ادامه به اختصار، توصیه های مطرح شده در کتاب را ذکر می کنیم)
ـ استفاده از فعل معلوم به جای مجهول
ـ حذف فعل به قرینه
ـ دور نبودن اجزای فعل مرکب از یکدیگر
ـ به کار بردن افعال مناسب
مثالها: می باشد (غلط)، است (درست)، گردید (غلط)، شد (درست)
ـ استفاده نکردن از حرف اضافه زائد یا نامناسب.