گیل خبر/ در پی فراخوان پایگاه خبری تحلیلی گیل خبر به منظور طرح مباحث حرفه‌ای و بیان چالش‌ها و مشکلات حوزه فرهنگ و هنر و همچنین ایجاد گفتمان توسعه فرهنگی توسط متخصصین امر در استان گیلان، از این پس ذیل عنوان "دغدغه‌های فرهنگی" شاهد مقالات، نقطه نظرات، نقدها و یادداشت های هنرمندان و فعالان فرهنگی خواهیم بود.

در بیست و یکمین شماره از سلسله مطالب "دغدغه‌های فرهنگی" یادداشت محمدرضا صفرپور رییس انجمن موسیقی گیلان را میخوانیم:

نوازندگی خیابانی، آزادسازی انرژی موسیقی در فضای شهری است.

در راستای فرمایشات برادر اجمندم  "رضا حقی" پیرامون حمایت از موسیقی خیابان.

در روزگاری موزیسین‌ها طی یک فرایند تاریخی فرهنگی درگیر واکنش و رفتارهای موسیقایی در اماکن و معابر عمومی می شدند.

امروزه برای از سرگیری این جریان میبایستی کارکتر ها و احساسات بازتولید شوند.

این امر نیازمند تفکر ، هم اندیشی قشر متخصص مرتبط قضیه است.

باید از متخصصان متعهد تقیه کرد.

بنده بعنوان رئیس انجمن موسیقی  استان گیلان اعلام آمادگی میکنم.

خیابان‌ها و معابر پر تردد شهر در سال‌های اخیر میزبان جوانانی شده است که به تنهایی یا در قالب گروه‌های کوچک عابران را برای دقایقی هم که شده مهمان صدای موسیقی خود می کنند؛ اقدامی که تنها مختص به کشور ایران هم نیست و در بسیاری از کشورها امری پذیرفته شده و رایج است اما در ایران هنوز آنطور که باید حمایتی از این گروه‌ها صورت نگرفته و بعضا به چشم مجرم و مزاحم نیز با آنان برخورد شده است. این برخوردها ناشی از نوع نگاه برخی از مسئولان نسبت به موسیقی خیابانی است؛

باسکینگ یا اجرای خیابانی چیست؟

امروزه دیگر قدرت موسیقی در برانگیختن و کنترل احساسات انسان بر هیچ‌کس پوشیده نیست و موسیقی جزئی غیر قابل انکار از زندگی انسان امروزی به‌شمار می‌آید.

قدرت و میزان تأثیرگذاری موسیقی به حدی است که تقریباً تمامی دولت‌های جهان، با به‌کارگیری هدفمند آن و از طریق رسانه‌های گوناگون جمعی همچون رادیو و تلویزیون، به کنترل احساسات و عواطف و در بسیاری موارد، به جهت‌دهی افکار شهروندان جامعه خود می‌پردازند.

به همین دلیل، تمامی هنرها و به‌خصوص هنر موسیقی، تبدیل به ابزاری کارآمد در دستان دولت‌های مختلف، برای هدایت جامعه در مسیری از پیش تعیین‌شده می‌شود. تقریباً تمامی حکومت‌های توتالیتر و تمامیت‌خواه، همان‌گونه که به کنترل افکار شهروندان خود می‌پردازند، سعی در کنترل موسیقی ارائه‌شده به آنان نیز دارند.

حتی در کشورهای پیشرفته، بسیاری از گونه‌های موسیقی فاقد رسانه‌ای فراگیر برای ارتباط با مخاطب خود هستند؛ به همین دلیل، هنرمندان معترض و ساختارشکن در حوزه موسیقی، همواره برای شنیده‌شدن ازسوی عموم جامعه، با موانع فراوانی روبرو هستند.

ازسوی دیگر، حفظ سلامت روانی جامعه نیز امری است که با استفاده از این هنر و ازطریق کاهش فشارها و استرس‌های زندگی روزمره، امکان‌پذیر می‌شود.

در حقیقت استفاده از اجراهای گوناگون هنری در سطح شهر، باعث کمک به حفظ سلامت روانی مردم می‌شود و به همین دلیل، اجراهای خیابانی می‌تواند یکی از مهم‌ترین عناصر زندگی در شهرهای مدرن باشد.

اجرای خیابانی (Busking)

اجرای خیابانی به هرگونه فعالیت هنری در اماکن عمومی گفته می‌شود که با هدف سرگرم کردن مردم و دریافت نوعی پاداش از آنان، توسط یک هنرمند و یا گروهی از هنرمندان اجرا می‌شود. فعالیت‌هایی از قبیل حرکات نمایشی و آکروباتیک، شعبده ‌بازی، داستان‌ سرایی، عروسک‌ گردانی، رقص، نوازندگی، خوانندگی و بسیاری فعالیت‌های دیگر.

علی‌رغم پاداش‌های گوناگونی که هر یک از هنرمندان خیابانی از مخاطب خود انتظار دارند، تقریباً تمامی آن‌ها با دو هدف عمده به فعالیت و اجرای خیابانی خود می‌پردازند:

1- کسب درآمد و شهرت                      2-  ترغیب جمعی و تأثیرگذاری

از سخنرانی‌های پرشور فیلسوفان یونانی در اماکن عمومی گرفته، تا اجراهای مدرن نوازندگان خیابانی در کشورهای گوناگون، همگی با خواست دست‌یابی به یکی از دو عامل فوق اجرا می‌شود.

نوازندگی خیابانی

علی‌رغم فراگیر شدن رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های گوناگون اطلاع‌رسانی که هر فرد می‌تواند به‌صورت مجزا، از آن برای مطرح‌کردن توانایی خود در اجرای گونه‌ای از موسیقی استفاده کند، اما هنوز نوازندگی خیابانی، یکی از مهمترین و محبوب‌ترین اشکال‌ ارتباط با مخاطب محسوب می‌شود.

کِچ سِکور، یکی از اعضای گروه «اولد کراون مدیسن شو» (Old Crown Medicine Show)، که جایزه بهترین آلبوم فولک را در سال ۲۰۱۵ از آن خود کرد، درخصوص نوازندگی خیابانی این گروه، گفته است: «ما دوست داریم برای جمعیتی زیاد بنوازیم. هدف اصلی ما این بوده که مردم با پرداخت مبلغی اندک، به تماشای اجرای ما بنشینند؛ ولی همه این‌ها از گوشه‌ یک خیابان شروع شده و این موضوع هنوز به آن‌چه که ما امروز انجام می‌دهیم، ارتباط دارد. نوازندگی خیابانی، تجربه‌ای ارزنده است. نوازندگی خیابانی عملی فروتنانه و درعین حال، شجاعانه است که شهامت بسیاری می‌طلبد. نوازندگی خیابانی، آزادسازی انرژی موسیقی در فضای شهری است».

سکور، می‌افزاید: «شما می‌توانید دورن فضایی آکنده از موسیقی قدم بزنید. برای بعضی از مردم نیز نوازنده خیابانی، انسانی است که تنها سرگرم کاری معمولی است. بنابراین اجرای خیابانی موسیقی، ابزاری کارآمد و فشارسنجی برای تعیین میزان فشار اجتماعی است. شما متوجه خواهید شد که با چه کسانی و در چه جامعه ای زندگی می‌کنید».

بریتانیا در سال ۲۰۱۵، روز ۲۳ ژوئیه را «روز ملی اجرای خیابانی» یا «باسکینگ‌دی» (‌‌Buskin Day) نامید و پس از آن، در ۲۳ ژوئیه سال ۲۰۱۶، بیش از ۱۰۰ کلان‌شهر دیگر در سراسر جهان به این حرکت پیوستند و این روز به‌عنوان روز جهانی اجراهای خیابانی شناخته شد.

در دوران ایران باستان بود که اجرا کردن در اماکن عمومی به منظور سرگرم کردن مردم صورت می گرفت. و بعد در سال ۱۸۶۰برای نخستین بار در انگلستان واژه ی "اجرای خیابانی "مورداستفاده قرار گرفت.این اجرای خیابانی بدین صورت بود که هنرمندان اجرای خیابانی با رفتن به هرشهری،علاوه بر اینکه مردم آن شهر را سرگرم می کردند وقایع و خبرهای متفاوت را برای مردم آنجا نقل می کردند و از آن ها هزینه ای نمی گرفتند و به جای آن،از مردم مکانی برای اسکان موقت می گرفتند.

پیشرفت موسیقی خیابانی از قرن بیستم و رسمیت پیدا کردن موسیقی خیابانی در برخی از کشورها

در قرن بیستم بود که موسیقی خیابانی پیشرفت کرد و نوازندگان موسیقی برای اینکه شهرتی کسب نمایند در مکان های عمومی دور هم جمع می شدند و به صورت رایگان و در حضور مردم به اجرای موسیقی می پرداختند. 

امروزه هم این موسیقی جایگاه خاصی برای خود پیدا کرده به گونه ای که در بسیاری از کشورها رسمیت پیدا کرده و نوازندگان موسیقی به اجرای موسیقی خیابانی می پردازند و هرساله نیز فستیوال های موسیقی خیابانی برگزار می شود.

موسیقی خیابانی در ایران پیش از اسلام

در ایران با نگاهی به جایگاه موسیقی در دوران گذشته در می یابیم که موسیقی خیابانی در پیش از اسلام و پس از آن با اهدافی چون سرگرم کردن و لذت بردن،مراسم های عزاداری و نظامی وجود داشته است.

رونق موسیقی در دوره ی ساسانی

در دوران ساسانی،در ایران موسیقی رونق خاصی گرفت به طوریکه مورد حمایت درباریان شاه قرار گرفت و در این میان،نمونه هایی شبیه به موسیقی خیابانی و عمومی وجود داشت.به طور مثال،"بهرام گور"چهارصد نوازنده را از هند به ایران فراخواند و این هنرمندان که "لولی " یا " سوری " خوانده می شدند را ارجح تر از طبقات دیگر محسوب کرد.

لولی یا سوری شوخ طبع و ظریف بودند و در شهر و روستا و هرمکانی به ساز زدن مشغول می شدند و شروع به آوازخواندن می کردند.

در ادوار پس از اسلام نیز،موسیقی خیابانی و عمومی  به صورتی دیگر خود را نشان می داد.به طور مثال در دوره ی صفویه در سردر قیصریه غرفه های فوقانی وجود داشت که در آنها دستگاه نقاره ای قرار داده شده بود و هرروز به هنگام طلوع و غروب آفتاب،برخی از نوازندگان به تقلید از یک سنت باستانی با سازهایی چون طبل،دهل،بوق،کرنا و سازهای جنگی قسمت هایی را می نواختند.

تعزیه؛یک اجرای خیابانی

"تعزیه" که یکی از نمونه های اجرای خیابانی ست و قالب آیینی یعنی تلفیق نمایش و موسیقی دارد در دوره ی قاجار بسیار پیشرفت کرد و رایج شد "تعزیه علاوه بر اینکه موردحمایت و پشتیبانی دربار ناصرالدین شاه قرار گرفته بود کانون اصلی تفریح و عبادت مردم نیز بود. "

در دوره ی قاجار در تهران دسته و گروه های موسیقی به میدان توپخانه آمده و به اجرای موسیقی برای مردم می پرداختند.

در کتاب "تاریخ اجتماعی تهران "،"جعفر شهری "در این خصوص نوشته است:"در قسمت غربی حوض میدان توپخانه برای دسته موزیک قزاق ها جایگاهی را قرار داده بودند تا به اجرای موسیقی بپردازند.موزیک چیان قزاقخانه تهران هر روز عصر به این جایگاه آمده و در آن می ایستادند و به نواختن آهنگ ها و مارش های مختلفی می پرداختند."

موسیقی خیابانی به عنوان هنری موثر و مهم از گذشته تا به امروز با مردم همراه بوده و با آنها در تعامل است.

گونه های موسیقی خیابانی

موسیقی خیابانی بر قوه ی شنوایی افراد بسیار تاثیرگذار است و محفل و پاتوقی ست برای اقشار و گروه های مختلف و گره زدن آنها با یکدیگر که خاطره ای جمعی را بوجود آورده و در دو مقیاس متفاوت در تهران حضور دارد:

مقیاس خرد و مقیاس کلان

موسیقی در مقیاس کلان قدیمی تر است و مراسم آیینی و تاریخی بخش قابل توجهی از آن هستند و محدود به زمان و مکان مشخص و تعریف شده ای ست.از ویژگی های موسیقی در مقیاس کلان می توان به مقطعی بودن،تکرارشوندگی و همگانی بودن آن اشاره کرد.نمونه ای از این نوع موسیقی را می توان به میدان امام حسین(ع) تهران اشاره کرد که در جهت ساماندهی مراسم عاشورا بازطراحی شده است.

اجرای موسیقی خیابانی به شکل فردی یا گروه های کوچک که شامل چندنفر می باشد را مقیاس خرد می نامند.

رواج موسیقی در مقیاس خرد

در سال های اخیر موسیقی در مقیاس خرد بسیار رواج پیدا کرده است و به طور روزمره صورت می گیرد به طوری که وقتی قدم در سطح شهر بگذارید با این موسیقی روبرو خواهید شد.

موسیقی در مقیاس خرد به دو صورت انجام می شود:

1-نوازندگانی که در محلی مشخص و ثابت قرار گرفته و به نوازندگی می پردازند.

2-نوازندگانی که به صورت دوره گرد به نواختن ساز می پردازند.

مزیت نوع اول این است که نوازنده دارای مکان ثابت و مشخصی ست و از آن مکان در جهت اجرای هنر نوازندگی خود استفاده می کند از اینرو برای انتخاب مکان خود معیارهای مشخص و معینی را درنظر می گیرد.

گروه دوم نیز معیارهایی تقریبا مشابه گروه اول دارد اما سطح معیارهای هردو تا حدی متفاوت از یکدیگر است.

اجرای موسیقی خیابانی باعث اجتماعاتی از مردم و ایجاد شور و نشاط در آنها می شود زیرا وقتی این نوازندگان در فضای شهری حضور پیدا می کنند چهره ی شهر را از حالت روتین و کسل کننده و تکاپوهای کاری خارج کرده و حس نشاط را در میان آنها زنده می کند و حتی موجب خاطره بازی افراد از آن محیط می شود و تا جایی پیش می رود که از لحاظ اقتصادی جذب گردشگر را به همراه خواهد داشت.

از اهداف اجرا کنندگان موسیقی خیابانی می توان به کسب درآمد،معاشرت با دیگران،علاقه ی فراوان به موسیقی،سرگرمی و...اشاره کرد.

کیفیت اجرای موسیقی خیابانی و رضایت خاطر مردم،آب و هوا،مکان،زمان اجرای این نوع موسیقی و...از عواملی هستند که می توانند در  احقاق جقوق این هنرمندان نقش بسزایی داشته باشند.