گیل خبر/مومن صالحی قسمت آخر* (این یادداشت ها در ۱۱ قسمت منتشر می شود)   رشت درجنگ جهانی دوم - شهریور1320 [caption id="attachment_452216" align="aligncenter" width="654"] ورود متفقین به ایران[/caption] با شروع جنگ جهانی دوم در یازده شهریورسال 1318 بین متفقین که روس و انگلیس در این جناح بودند و جناح متحدین که المان هیتلری درراس ان جبهه بود،دولت مرکزی ایران اعلام بیطرفی کرد. بهانه گیری متفقین برای اخراج ده هزار نفر آلمانی مقیم درایران، یکسره ادامه داشت . دولت ایران ، بیشتر آلمانی های مقیم ایران را مهندس و تکنیسین در حال نصب کارخانجات اعلام کرد که با پایان کارشان سریعا خاک ایران را ترک میکنند .اما این توضیحات دولت ایران، جلوی بهانه متفقین را نمیگرفت.در اول تیر ماه سال 1320 رادیو باکو، از سازمان جاسوسی المانی، در ایران نام برد و اعلام کرد که اگر آنان سریعا از سوی دولت ایران، اخراج نشوند ، سربازان روسیه برای مقابله با آنان وارد خاک ایران خواهند شد.دولت ایران در پاسخ اعلام کرد که اگر جاسوسان را معرفی کنند ،ایران نسبت به اخراج آنان اقدام خواهد کرد.اما این پاسخ ها پذیرفته نشد .سر ریدر بولارد واسمیرنف سفرای انگلیس و شوروی در تهران، 28 تیرماه 1320 یادداشت مشترک دو کشور را تسلیم دولت ایران کردند. در این یادداشت از فعالیت آلمانیهای مقیم ایران ابراز نگرانی شده و دو سفیر خواهان اخراج آنها شده بودند. چهار روز بعد، صبح روزیکشنبه دوم شهریورسال 1320 (1941) تلگرافی از سوی شهربانی شفارود به شهربانی رشت رسیده و از حضور چند ناو روسی که به سمت و سوی انزلی حرکت میکردند خبرداد. شاهپور لوا مختاری رئیس شهربانی رشت با افراد بالا دست در تهران تماس گرفته و آنان اجازه دادند دوسه تیر برای اخطار شلیک کنند.ماموران شهربانی هم با چند قایق تا جلوی ناوشان رفتند وبا شلیک چند تیراخطار دادند که بمانید. ولی روس ها مقدمه قشونشان را درساحل شفا رود پیاده کردند و ستون سربازانشان از سمت انزلی به سمت رشت حرکت کردند. همزمان طیاره های جنگی ارتش سرخ ، نیروی دریایی انزلی را بمباران کردند. نیروی دریایی، یک شناور را در دهنه مرداب انزلی غرق کرد تا مانع از پیاده شدن روس ها در ساحل غازیان گردد. روس ها نیز بناچار ازراه آستارا وارد گیلان شدند.در این تهاجم، اشغالگران روسی ، شش لشکر پیاده نظام وزرهی ارتش سرخ شوروی کمونیستی را با فرماندهی واسیلی نوریکوف درصبح سوم شهریوراز سه محور وارد ایران کردند.ستون اول تبریز و ارومیه را اشغال کردند ،ستون دوم از آستارا و کرانه خزر وارد گیلان شدند و ستون سوم از بندر ترکمن وارد  گرگان و مشهد شده و آن مناطق را اشغال نمودند. پنجشنبه ششم شهریور فرماندهان پادگان و روسای ادارات از گیلان گریخته بودند. روز جمعه هفتم شهریور1320 ، طیاره های روسی پادگان رشت را بمباران کردند و عده زیادی از سربازان که تازه سردوشی گرفته بودند و افسران دو تیپ لشکر یازده مستقر در پادگان رشت را کشتند. بمبی به اسطبل اسبها خورد و تعدادی اسب نجیب و اصیل نیز از بین رفت. طیاره های ملخی روسی ، انقدر نزدیک زمین پرواز میکردند، که میشد خلبان انها را باچشم بدون دوربین دید. وقتی افسران به سربازان حاضر در پادگان رشت گفتند که بروید و پادگان را ترک کنید،سربازان گریه میکردند و میگفتند بگذارید با داس و تبر با مهاجمان روسی، بجنگیم، ولی فرماندهان نپذیرفتند.سربازان و درجه داران، بناچار پادگان رشت ، را بحال خود رها نمودند و جان خود را بدر بردند. سربازان استالین ، بطرف پادگان رشت (نیروی دریایی فعلی) هجوم برده و سلاح های ان را غارت کردند و اسلحه ها را برای روسیه فرستادند . در بمباران رشت،بمبی هم در سبزه میدان افتاد وجمعا 203 نفرکشته شدند.لاهیجان و لنگرود ، درهمانروز بمباران شد و حدود بیست نفر درلاهیجان کشته شدند. با ورود ارتش سرخ در رشت ،حکومت نظامی اعلام شد و از 6 غروب تا 6 صبح کسی حق بیرون آمدن از خانه را نداشت.تلگراف خانه ، به تصرف آنان درامد و ارتباط گیلان با سایر نقاط کشورقطع شد .شهربانی رشت به همراه روس ها اعلامیه ای مشترک دادند که حضور روس ها در رشت، دوستانه بوده و انان برای استراحت از مناطق جنگی با آلمانها به گیلان امده اند و با مردم کاری ندارند .در اعلامیه، تقاضا کرده بودند که مردم به زندگی عادی خود بپردازند. روس ها در اوایل ،عملا هم با مردم عادی کاری نداشتند و اذیت و آزاری از انان به مردم کوچه و خیابان بصورت مستقیم نمیرسید.اما بخشی ازمردم رشت، با خاطرات تلخ اشغال و حمله قبلی روسها به گیلان در بیست و دو سال پیش، از شهر فراری شده و به اطراف پناه برده بودند. روس ها ، زندان رشت را تخلیه نموده و آن را برای زندانی کردن المانی های نازی و طرفدارانشان اختصاص دادند. مردم رشت، تا اخر شهریورهمان سال، کم کم به خانه های خود برگشتند . زمان ،زمان درگیری جنگ جهانی دوم بود و ساختمانهای بزرگ ادارات و کتابخانه ملی به اشغال روسها درامده بود.نمایش فیلمهای تبلیغاتی روسها و پیروزی انان در جبهه های جنگ با آلمانها، در شهررشت و روستاهای اطراف امری رایج شده بود. در همین زمان به جهت حمله آلمانی ها به لهستان و تقسیم آن کشور بین متفقین ، شرق لهستان ،به اشغال روسها درآمد و بخشی از مردم لهستان از ترس انتقال به سیبری فرارکردند و خود را از طریق دریا و انزلی به گیلان رساندند. مردم رشت و انزلی ،علیرغم شیوع بیماری تب مالت و تیفوس،رسم میهمان نوازی را بجا آوردند و از آنان نیز پذیرایی نمودند.تعداد این مهاجرین بیش از 115 هزار نفر بودند که عمدتا در رشت و انزلی مستقر شدند. دولت ایران نیز شرایط را برای ورودشان به کشور و تامین مایحتاج انان فراهم آورد. از مدارس عمومی، نهادهای آموزشی، مغازه ها، نانوایی ها، مشاغل و رسانه ها خواسته شد تا ترتیبی دهند که لهستانی ها اقامت مطلوب تری در ایران داشته باشند. پناهجویان لهستانی، پس از دو سال سوء تغذیه و شیوع بیماری های مثل مالاریا، تیفوس، تب، مشکلات تنفسی و قحطی زدگی، تضعیف شدند. بسیاری از کودکان بی سرپرست لهستانی که والدینشان را در جنگ از دست داده بودند به اصفهان فرستاده شدند. تا پیش از سال 1324 بیشتر لهستانی ها ایران را با حمایت انگلیسی ها به مقصد مکزیک، هند، نیوزیلند، بریتانیا و کشورهای افریقایی ترک کردند. استقبال گرم میزبانان گیلانی و ایرانی از پناهجویان را می توان در سراسر ادبیات لهستان مشاهده کرد. مهربانی و همدردی عموم مردم ایران در قبال لهستانی ها همان چیزی است که در همه جا از آن صحبت می شود. با اشغال ادارات و شهرداری رشت، عملا همه امور معطل مانده بود.استاندار جدید گیلان در این زمان، به مدت دو سال نادرمیرزا اراسته، تحصیل کرده رشته حقوق در سن پترزبورگ بوده که بزبان روسی حرف میزد و سوابقی نیز در وزارت امور خارجه داشت. [caption id="attachment_452215" align="aligncenter" width="194"] نادر آراسته[/caption] با حضور متفقین در ایران تمام جمعیت پانزده میلیون نفری ایران دچار بحرانهای شدید اقتصادی و اجتماعی شده بودند. تولیدات محصولات کشاورزی بشدت افت کرد و احشام و دامها تلف میشدند . ان مقدار هم که باقی می ماند می بایست به مصرف تهیه آذوقه روسها و انگلیسی ها برسد. لذا درگیری و هرج و مرج و نا امنی دایما اتفاق می افتاد. در 18 تیر ماه 1321 بازرگانان رشت در مقابل تقاضای ارتش شوروی برای عرضه برنج مقاومت کردند و برنج نایاب و گران شد. با تحریک عوامل ارتش سرخ در حزب توده، الواط و بزن بهادرهای محلات به تحریک مردم گرسنه پرداختند وعده زیادی زن و مرد به کاروانسراها و کارخانجات برنجکوبی حمله ورشدند و موجودی آنان را به غارت بردند. قیمت ها در این دوران هفت برابر شده و ارزش پول بشدت کاهش پیدا کرد.بازار سیاه برای همه چیز تشکیل شده بود.قیمت نان به 17 برابر قیمت قبلی رسید و در سال 1321 عده ای برای درگیری های ناشی از تهیه نان کشته شدند. بطوریکه مردم فریاد میزدند یا مرگ یا نان . [caption id="attachment_452211" align="aligncenter" width="400"] بلوای نان[/caption] با تعطیلی همه کارهای عمرانی که در دوره رضا خان با سرعت زیادی درحال انجام بود، بیکاری زیاد شد و مردم دچار سختی های معیشتی شدند. در طول اشغال رشت ،طیاره های ملخی روس ها هر چند وقت به پرواز درامده و با پخش اعلامیه ،برنامه ها و دستورات خود را به مردم ابلاغ میکردند. کنفرانس تهران در فاصله روزهای ششم تا نهم آذر ۱۳۲۲ و همزمان با چهارمین سال جنگ دوم جهانی با حضور چرچیل ،استالین و روزولت تشکیل شد،این کنفرانس،مقدمه اخرین اقدامات مشترک برای پایان جنگ جهانی دوم در 17 اردیبهشت سال 1324 بود . اما خروج نیروهای اشغالگر روسی از رشت ،یکسال بعد از اتمام جنگ جهانی دوم ، در 19 اردیبهشت 1325 بوقوع پیوست. حضور نیروهای ارتش شوروی دررشت پنج سال طول کشید. درتمام این مدت ،روس ها در همه اموردولتی دخالت میکردند. ارتش سرخ شوروی ،قصد تخلیه گیلان را حتی بعد از اتمام جنگ جهانی دوم نداشتند و تنها با اولتیماتوم آمریکا به روسیه و فشارهای بین المللی خاک گیلان را ترک نمودند. منابع و ماخذ یازده شماره یادداشت های «رشت چگونه رشت شد؟» کتاب گیلان –ابراهیم اصلاح عربانی و جمعی از نویسندگان –گروه پژوهشگران گیلان - سه جلد -1374 پیشگامان فرهنگ گیلان –سید ابراهیم مروجی – نشر ایلیا- 1387 بررسی وضعیت اقتصادی ایران در خلال جنگ دوم جهانی –شمس الدین امرایی- انتشارات دانشگاه خوارزمی -1394 استانداران گیلان –هومن یوسفدهی- نشر ایلیا -1393 مجموعه روزنامه جنگل – هادی میرزا نژاد موحد – نشر ایلیا- 1396 تاریخچه بلدیه رشت –محمود نیکویه-نشر ایلیا- 1387 گفته های ناتمام فریدون نوزاد – علی امیری –سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران –مدیریت گیلان -1397 سفر نامه ساحل خزر ریچارد هولمز-ترجمه شبنم حجتی-نشر ایلیا -1390 سینما در گیلان – کریم کوچکی زاد-نشر ایلیا پژوهشنامه تاریخ- سال هشتم- شماره سی و دوم ایران در جنگ جهانی دوم/شیدا صابری – انتشارات ققنوس- 1397 زمینه ها و عوامل حمله متفقین به ایران در سال 1941 - فصلنامه تاریخ روابط خارجی شماره 64 –پاییز 1394 خاطرات ابوالحسن ابتهاج سمیعی –بکوشش علیرضا عروضی –انتشارات علمی -1371 مجموعه اسناد نهضت جنگل- شورای اسلامی شهر رشت – 1382 یادداشتهای روزانه محمد علی فروغی –به کوشش ایرج افشار – مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی-1388 و دهها مقاله و خاطره های مکتوب و شفاهی از بازماندگان دوران قدیم. به همراه فضای وسیع اطلاعات در اینترنت.   لینک قسمت اول  لینک قسمت دوم لینک قسمت سوم  لینک قسمت چهارم لینک قسمت پنجم لینک قسمت ششم لینک قسمت هفتم  لینک قسمت هشتم لینک قسمت نهم لینک قسمت دهم