گیل خبر/ محمد کهنسال* *کارشناس صنعت آب و کنشگر محیط زیست   لازم است در ابتدا اعلام شود که به هیچ وجه مخالف مطلق ساخت سد نیستم همانگونه که مخالف مطلق ساخت اسکله ، موج شکن ، نیروگاه ، کارخانه ، پالایشگاه ، خط آهن ، شبکه انتقال برق ، کانال انتقال آب ، خطوط انتقال آب و نفت و گاز ، فرودگاه ، اتوبان ، آزادراه ، برج های بلند مرتبه و ... که به قولی مظاهر توسعه محسوب می شوند نیستم اما پایداری توسعه برای من اهمیتی بسیار بسیار زیاد دارد. در خصوص سد لاسک حرف و بحث زیاد است از آسیبهای اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی تا عدم شفافیت متولیان امر در برخورد با مردم من اما میخواهم به موضوع از زاویه ای دیگر بپردازم و گامی فراتر نهاده و مدیریت آب در ایران و گیلان را مورد توجه قرار دهم . عمده مصارف آب را به سه زمینه صنعتی ، کشاورزی و شرب دسته بندی می کنند و جالب اینجاست که حقابه محیط که سهم زیستمندان حوضه است عموما در دسته بندی ها بر شمرده نمی شود . علی ایحال با فرض پذیرش این دسته بندی ما برای تامین آب مورد نیاز یک محدوده جغرافیایی لازم است که ابتدا اطلاعات دقیقی از نیازهای حال و آینده آن محدوده ( برای افق زمانی مشخص ) در زمینه شرب ، کشاورزی و صنعت داشته باشیم و سپس به چگونگی تامین آن نیاز بپردازیم. تعیین این اطلاعات برای زمانت حال محدوده را تا حدی می توان با آمار و ارقام تبیین نمود اما برای تحلیل نیازهای آتی موضوع به این سادگی نبوده و باید نکات زیادی را مد نظر قرار داد . حال فرض کنیم میخواهیم در محدوده جغرافیایی استان گیلان نیازهای آبی مثلا سال 1430 را برآورد و برای تامین آن برنامه ریزی نماییم ، این اتفاق چگونه رخ می دهد ؟ آیا می شود از کارشناس هر اداره در هر شهرستان اطلاعاتی را بصورت مستقل دریافت و با جمع کردن آنها به عدد و رقم مورد نیاز رسید ؟ مثلا به این شکل که کارشناس مدیریت جهاد کشاورزی فلان شهرستان نیاز کشاورزی ، کارشناس مدیریت آبفا نیاز آب شرب شهری ، کارشناس مدیریت آبفار نیاز آب شرب روستایی و کارشناس اداره صنعت و معدن و تجارت شهرستان نیاز آب صنعتی را تعیین و اعلام نمایند و کارشناسی در شرکت سهامی آب منطقه ای اطلاعات دریافتی مربوط به شانزده شهرستان استان گیلان را جمع بندی و به عنوان مبنای تصمیمات مدیریت آب استان از آن بهره گیرند ؟ پاسخ کسی که ذره ای اطلاع از علم برنامه ریزی و مدیریت داشته باشد قطعا به این سوال منفی است . موضوع برآورد نیاز آن هم برای سالهای آینده پیچیدگی های زیادی دارد که لازم است مورد بررسی دقیق قرار گیرد و تدوین چنین برنامه ای زمانی قابل اتکا است که حاصل پژوهش و مطالعه یک تیم کامل از متخصصین زمینه های مختلف فنی ، اکولوژیکی ، اقتصادی ، مدیریت ، علوم انسانی ( اعم از جامعه شناسی ، علوم سیاسی و ... ) باشد. ادعای من این است که ما از داشتن چنین مطالعه یا پژوهشی اساسا بی بهره هستیم و برای اثبات عرایضم سوالاتی را مطرح می کنم و در صورتیکه چنین مطالعاتی انجام شده باشد شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان به عنوان متولی مدیریت آب یا سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان به عنوان متولی برنامه ریزی باید بتوانند هم به سوالات پاسخ گفته و هم مستندات مطالعه یا لااقل نام تیم پژوهشی یا مشاور را اعلام نمایند. اما سوالات : *بخش کشاورزی: - سطح شالیزارها ، باغات چای ، مرکبات ، کیوی ، توتون ، صیفی جات ، بادام زمینی، زیتون و ... و گلخانه های فعال استان گیلان در افق زمانی مطالعه چند هکتار پیش بینی شده است ؟ - میزان مصرف آب در واحد سطح در هر کدام از موارد بالا چقدر است و در افق طرح به چه عددی باید برسد؟ - میزان هدر رفت آب در شبکه های آبیاری چند درصد است و در آن سال چقدر باید باشد ؟ برنامه اجرایی ( نه تئوری ) شرکت سهامی آب منطقه ای و سازمان جهاد کشاورزی برای کاهش این هدر رفت چیست؟ - حجم بازچرخانی آب کشاورزی در حال حاضر چقدر است و در افق طرح چقدر باید باشد؟ *بخش شرب : - جمعیت ساکنین شهری و روستایی در زمان افق طرح چند نفر پیش بینی شده است ؟ - جمعیت ساکنین غیر دائم ( خوش نشینها و ویلا دارها ) در محیط های شهری و روستایی چگونه و چند نفر پیش بینی شده است ؟ - آیا تاثیر مهاجرت داخل استانی از شهرهای کوچک با روستاها به شهرهای بزرگ که تغییر فرهنگ مصرف را به دنبال دارد پیش بینی شده است ؟ میزان آن چقدر است ؟ - مطالعات کافی در خصوص تعداد گردشگران ، نوع ، مدت و نحوه حضور آنها در گیلان و میزان مصرف آنها صورت پذیرفته است ؟ - سرانه مصرف حال حاضر هر کدام از مصرف کنندگان فوق چه میزان است و در افق طرح باید به چه میزان کاهش یابد؟ برنامه های اجرایی شده ( نه تئوری ) وزارت نیرو و شرکتهای آب و فاضلاب شهری و روستایی برای این امر چیست ؟ - میزان هدر رفت آب در تاسیسات آبرسانی شهری و روستایی چقدر است ؟ فاصله آن با استانداردهای ملی و جهانی چیست؟ برنامه اجرایی شده ( نه تئوری ) برای کاهش این فاصله چیست ؟ *بخش صنعت : - وضعیت امروز شهر صنعتی رشت و شهرکها و نواحی صنعتی چگونه است و میزان مصرف آب آنها چقدر است؟ - آیا برنامه ای عملیاتی و در حال اجرا برای ممیزی مصرف آب و کاهش آن در صنایع مستقر و فعال وجود دارد؟ - اساسا جایگاه صنعت در آینده استان چیست ؟ وضعیت صنعت بویژه صنایع پر مصرف در زمینه آب ( صنایع آب بر ) در افق طرح در گیلان چگونه است ؟ - آیا برنامه ای برای استفاده از آب خاکستری یا پساب تصفیه خانه ها یا آب دریا در صنعت وجود دارد ؟ در این راستا سوالاتی عمومی تر و البته بسیار مهم وجود دارند که بدون توجه به آنها هر گونه برنامه ریزی بخصوص در زمینه تاسیسات زیربنایی فاقد دقت لازم خواهد بود که برخی از آنها عبارتند از : - اساسا آیا سهم صنعت ، گردشگری ، کشاورزی ، ترانزیت کالا و ... در آینده اقتصاد و اشتغال استان مشخص است ؟ - آیا آثار ناشی از سیل مهاجرت که به دلیل بی آبی و ریزگرد از استانهای دیگر در حال رخ دادن است تحلیل شده است؟ - پهنه بندی مهاجرت چگونه است و بر کدام بخش های استان تاثیر بیشتری دارد؟ - تاثیرات این مهاجرت بر اراضی کشاورزی و منابع طبیعی چیست؟ - تاثیر این مهاجرتها بر مصارف آب شرب اعم از روستایی و شهری چیست؟ - تاثیر این مهاجرت ها بر بازار کار بویژه در صنایع کوچک و بزرگ چه خواهد بود ؟ - تاثیر منطقه آزاد انزلی بر محدوده منطقه و خارج از آن چه میزان است و مورد بررسی قرار گرفته است ؟ - تاثیر منطقه ویژه اقتصادی لاهیجان( در حال راه اندازی) در استان و محدوده اطراف به چه میزان خواهد بود ؟ - اجرای راه آهن قزوین – رشت و ادامه خط آهن به انزلی و آستارا آیا تاثیری بر مصرف آب دارد؟ و اساسی ترین سوالی که کسی پاسخ شفافی به آن نمی دهد : - سهم گیلان از سرشاخه های سفیدرود در آینده چه میزان است ؟ و تاکنون مسئولین استان و بویژه نمایندگان کدام گام اساسی ( منظور نامه نگاری های فرمالیته و پوپولیستی نیست ) را برای جلوگیری از ضایع شدن حقابه گیلان در سیستم مدیریت آب کشور برداشته اند ؟ سوالات از این دست زیاد است اما در همین حد هم کافی است و اگر دستگاه های مرتبط بویژه استانداری ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و شرکت سهامی آب منطقه ای استان بتوانند پاسخ این سوالات را مستند به یک کار پژوهشی استاندارد یا یک مطالعه انجام شده توسط مشاور ذیصلاح که از آمار و اطلاعات ده ها ساله همه دستگاه های ذیربط بهره برده باشد ارائه بدهند تازه می توان گفت که نیازهای آبی استان برای افق مورد نظر به شرطی که اتفاق خاصی در پیش بینی ها رخ ندهد و همه دستگاه ها به وظایف تعیین شده پایبند باشند احصا شده است و آن موقع می توان وارد فاز بعدی که بررسی پتانسیل های آبی موجود در استان و بررسی گزینه ها و راه های تامین آب است شد . بدیهی است تعیین دقیق پتانسیلها و بررسی موقعیت آنها نسبت به مصرف کننده گامی است که لازم است پیش از تصمیم گیری در زمینه روش تامین به آن پرداخته شود. پاسخ به این سوالات در آگاهی مردم و کنشگران از وضعیت برنامه ریزی برای آب استان گیلان و جمع بندی بهتر در خصوص چگونگی تامین ، توزیع و مصرف آب بسیاراثر گذار است و امیدوارم این پاسخگویی رخ بدهد .