به گزارش گیل خبر ، قهوه خانه نشینی نخستین پدیده اجتماعی بود که در جامعه شهری ایران شکل گرفت و مردان را از محیط خانه و کارگاه به فضای بیرون از خانه و محل عمومی جذب کرد. در آغاز افرادی از گروه های ادیب و شاعر و نویسنده برای تبادل افکار و عرضه دستاوردهای ذوقی خود و تبادل اطلاعات سیاسی، اجتمای و پاره ای سرگرمی های دیگر در قهوه خانه ها جمع می شدند، اما رفته رفته با توسعه قهوه خانه در شهرها کاربری آن فراگیرتر شد و جامعیتی بیشتر یافت و افراد از گروه های اجتماعی گوناگون به ویژه گروه های شغلی و اصناف به آن روی آوردند و قهوه خانه ها را پاتوق خود کردند. قهوه خانه ها همچون یک نهاد اجتماعی - فرهنگیِ نقش مند در جوامع سنتی شهرهای ایران عمل می کردند و در طول حیات چند صدساله خود در هر زمان و دوره و به اقتضای اوضاع اجتماعی هر شهر و دیاری با مردم جامعه و فرهنگ مردم ارتباط داشته و همراه با گرایش ها و اعتقادات مذهبی مردم فعالیت داشته اند. قهوه خانه ها عموما همراه و همگام با آرمان ها و گرایش های عامه مردم جامعه بودند و برنامه های خود را مطابق با سال شمارهای ایرانی و اسلامی و روزهای عید و عزا در سال تنظیم و تدوین می کردند؛ در واقع نقش مذهب در فضای قهوه خانه بسیار پررنگ بود و قهوه چیان به اجرای اعمال مذهبی در ایام سوگواری سخت باور داشتند. قهوه خانه ها افزون بر نقش خود در برقرار کردن ارتباط میان اهل هر پیشه و صنف با هم و افراد هر صنف با صنف های دیگر، زمینه را برای تماس مردم با نیروهای کار نیز فراهم می کردند. قهوه خانه مرکز تجمع بزرگان و جای بحث و گفتگو، مشاوره و تصمیم گیری درباره امور جاری محله و رفع مشکلات خانواده ها بود. به هنگام رویدادهای سیاسی در جامعه و قیام مردم در جنبش ها و نهضت های اجتماعی و سیاسی، قهوه خانه ها نقش فعال و موثری در آگاه کردن مردم و برانگیختن آنان به سود یا زیان دسته ای و گروهی خاص داشتند. نهاد قهوه خانه نقش برجسته ای نیز در پیدایش و رشد دو مکتب هنری - مردمی در فرهنگ ایران داشته است. یکی از این مکاتب، مکتب ادبی - هنری نقالی و شاهنامه خوانی بود و مکتب دیگر هنر صورت پردازی از مضامین داستان های حماسی شاهنامه و داستان نامه های مذهبی از زبان شاهنامه خوانان و داستان سرایان بود؛ بعدها این نوع صورتگری به مکتب یا شیوه «نقاشی قهوه خانه» شهرت یافت؛ این دو شیوه هنر کلامی و تجسمی نقالی و نقاشی، تاثیر چشمگیر و عمیقی در نگهداشت و توسعه ارزش های فرهنگ سنتی در میان توده مردم جامعه ایران گذاشت. در کنار نقش مثبت و تاثیرگذار نهاد قهوه خانه در حفظ و اشاعه فرهنگ ملی، قومی و مذهبی و آفرینش و پرورش برخی جلوه های هنری در جامعه، شماری از قهوه خانه ها نقش منفی و ویرانگری هم در رواج بزه های اجتماعی در جامعه داشتند و عملا در توسعه استعمال مواد مخدر و مسکرات در میان مردم، به ویژه قشر کارگران شهرهای مختلف سهیم بودند؛ قهوه خانه هایی نیز پاتوق دسته هایی از اراذل و اوباش و چاقوکشان، دزدان، جیب بران و قماربازان بودند. برخی کارکردهای قهوه خانه ها در رواج فرهنگ قهوه خانه نشینی در روستاها موثر بوده است؛ از جمله اینکه این مکان ها از دیرباز بهترین مکان برای اطلاع یافتن از وقایع و خبرهای روستا، منطقه و کشور و برخی امورات مذهبی بوده و هستند؛ در واقع قهوه خانه بهترین مکان برای اطلاع از آخرین اخبار روستاست و بسیاری از مردان روستایی برای کسب اطلاع از این اخبار به قهوه خانه می روند. مردان روستایی در گیلان پس از پایان فصل کشت و کار طبق رسمی قدیمی عادت دارند اوقات بیکاری شان را در قهوه خانه ها سپری کنند. کشاورزان گیلانی عموما در 6 ماهه دوم سال بیکارند و جز حضور در قهوه خانه ها برای وقت گذرانی چاره ای ندارند. کالبدشکافی چرایی گسترش فرهنگ قهوه خانه نشینی در روستاهای گیلان که براساس بررسی های تاریخی ریشه ای 500 ساله دارد، نشان می دهد عوامل گوناگونی چون پیشینه های تاریخی و عادات مرسوم، تک محصولی بودن کشاورزی در گیلان و کمبود و یا نبود امکانات تفریحی، فرهنگی و ورزشی در مناطق روستایی از مهم ترین دلایل گسترش این فرهنگ در روستاهای گیلان است. بررسی ها نشان می دهد تک محصولی بودن کشاورزی در گیلان ارتباط مستقیم با گسترش فرهنگ قهوه خانه نشینی در روستاهای این استان دارد؛ کشاورزان گیلان برنجکار و یا چایکارند. براساس آمارهای سازمان جهاد کشاورزی، گیلان 238 هزار هکتار شالیزار دارد که در حال حاضر در کمتر از 30 هزار هکتار از این شالیزارها پس از برداشت برنج دیگر محصولات کشاورزی کاشته می شود؛ این درحالیست که براساس بررسی ها بیش از 100 هزار هکتار از شالیزارهای گیلان برای کشت دوم محصولات کشاورزی مناسبند. نزدیک به 50 هزار هکتار از شالیزارهای گیلان بدون نیاز به هیچ گونه عملیات آماده سازی، پس از برداشت برنج آمادگی کشت دوم دارند و در 80 هزار هکتار از شالیزارهای گیلان هم در صورت زهکشی و مدیریت آبیاری می توان پس از پایان برداشت برنج، انواع محصولات زراعی از جمله شبدر، هویج، کلم، انواع سبزیجات و دانه های روغنی به ویژه کلزا کاشت . کشاورزان گیلانی اگر به جای قهوه خانه نشینی به کشت دوم محصولات کشاورزی بپردازند، می توانند از هر هکتار زمین حدود 600 کیلوگرم محصول زراعی بدست آوردند و یک تا یک و نیم میلیون تومان درآمد داشته باشند. یک حساب سرانگشتی نشان می دهد رواج فرهنگ قهوه خانه نشینی در روستاهای گیلان با گسترش بیکاری فصلی میلیاردها ریال خسارت به اقتصاد گیلان وارد می کند. براساس آمارها گیلان بیش از 2 هزار و 800 روستای بیش از 20 خانوار جمعیت دارد. اگر در هر یک از این روستاها به طور میانگین 2 قهوه خانه وجود داشته باشد(البته این تعداد در روستاهای بزرگتر گاه به 4 قهوه خانه هم می رسد) سرجمع تعداد قهوه خانه های روستایی گیلان حدودا 5 هزار و 600 باب خواهد بود. اگر در هر یک از این قهوه خانه ها روزانه 50 نفر رفت و آمد کنند، 280 هزار نفر گیلانی هر روز ساعاتی از وقتشان را در قهوه خانه ها و به نوشیدن چای و دیگر سرگرمی ها می گذرانند . براساس این محاسبات اگر هر یک از این 280 هزار نفر به جای سپری کردن 3 تا 4 ساعت از اوقات بیکاریشان در قهوه خانه ها روزانه فقط 2 ساعت کار کنند و در قبال آن ساعتی 2 هزار تومان مزد دریافت نمایند، 11میلیارد و 200 میلیون ریال درآمد روزانه حاصل خواهد شد و این مبلغ در هر ماه حدود 336 میلیارد ریال و در 6 ماه فراغت کشاورزان از کشت و کار، بیش از 2000 میلیارد ریال خواهد بود. اگر ارزش ریالی محصولاتی را که در صورت جایگزینی کشت دوم محصولات کشاورزی با فرهنگ قهوه خانه نشینی می توان در گیلان تولید کرد به این مبلغ اضافه کنیم، خسارت های پنهان فرهنگ قهوه خانه نشینی در گیلان بیش از 3 هزار میلیارد ریال خواهد بود. نباید فراموش کرد که قهوه خانه ها می توانند مکان های مناسبی برای بسیاری از بزه ها از جمله اعتیاد باشند و نیز در صورت رعایت نکردن اصول بهداشتی عامل شیوع برخی بیماری ها هم هستند؛ بی شک بخشی از هزینه های مقابله با اعتیاد و درمان بیماری هایی مرتبط با آن را می توان پای قهوه خانه ها نوشت. بر این اساس توسعه کشت دوم باید بیش از پیش در گیلان جا بیفتد، زیرا در سیستم های چندکشتی منابع تولید از قبیل زمین، آب، مواد غذایی و تشعشع با کارایی بیشتری استفاده می شوند و عوامل نامطلوب نظیر بیماری ها، آفات و علف های هرز بهتر کنترل می گردند؛ کشت دوم در شالیزار علاوه بر بهره وری مناسب از زمین شالیزار باعث افزایش درآمد اقتصادی برنجکاران می گردد. ل اولویت محصولات در کشت دوم در شالیزارهای گیلان با راتون است، زیرا برنجی است که با هزینه کمتر از برنج اولیه پرورش می یابد و گرانتر از آن به فروش می رسد. همچنین امکان پروش و تولید ماهی قزل آلا در شالیزارهای سراسر استان گیلان متناسب با مزیت های نسبی هر منطقه و منابع موجود وجود دارد؛ یکی از مزیت های پرورش ماهی قزل آلا در شالیزار علاوه بر افزایش درآمد کشاورزان، اشتغال زایی و رفع بیکاری، غنی سازی خاک شالیزار با فضولات ماهی و کاهش مصرف کود و سموم شیمیایی در فصل زراعی آینده را به دنبال دارد./ایسنا