به گزارش گیل خبر، با اینکه در پرونده ثبتی این باغ اعلام شده وضعیت باغ نیمه سالم است، اما ثبت این باغ به توقف تخریب آن کمک می کند.
باغ محتشم؛ میراث عهد ناصری
کارشناس سازمان میراث فرهنگی ـ که پرونده ثبتی این باغ را آماده کرده ـ درباره تاریخچه این باغ به همشهری می گوید: باغ محتشم در زمان ناصرالدین شاه قاجار از سوی «اکبر خان بیگلربیگی» از مالکان و متمولان عهد ناصری ساخته شد.
«سیده کبری تیموری» می افزاید: اکبرخان اجاره دار گمرکاتِ گیلان، مازندران، خراسان و کرمانشاه بود و معروف است که غرس نهال های باغ - که امروز درختان تنومندی شده اند - و خیابان کشی داخل باغ و ساخت عمارت تابستان وسط باغ (کلاه فرنگی) همگی با نظارت مستقیم «اکبرخان» ساخته شده است.
تغییر نام به پارک شهر
تیموری درباره چگونگی تغییر نام «باغ محتشم» به «پارک شهر» توضیح می دهد: این تغییر نام زمانی روی داد که در تهران نیز پارک شهر افتتاح شده بود. بعد از واگذاری باغ محتشم به شهرداری، باغ به عنوان بوستان شهری کاربری پیدا کرد و روز سه شنبه 22 شهریور 1339 رسماً افتتاح و پارک شهر نامیده شد. البته صرف بستنی و راهی بیمارستان شدن شرکت کنندگان در این مراسم، خاطره افتتاحیه پارک شهر بود که صبح روز بعد روزنامه های محلی به آن پرداختند.
این کارشناس میراث فرهنگی همچنین یادآوری می کند: در زمان تصدی «عبدالله شیرخانی» به عنوان شهردار، وی به یکباره دستور می دهد تابلو پارک شهر را برداشته شود و دوباره نام باغ محتشم را نصب کنند. «شیرخانی» حتی دستور داده بود در تمام مکاتبات اداری، نام پارک شهر برداشته و همان باغ محتشم نوشته شود.
قطع درختان به بهانه پوسیدگی
کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی سازمان میراث فرهنگی هم از تلاش 2 ساله این سازمان برای ثبت باغ محتشم خبر می دهد و می گوید: باغ تاریخی محتشم، بالاخره به عنوان معدود باغ های تاریخی باقی مانده در گیلان به پیشنهاد سازمان میراث گیلان در پنجمین نشست کمیسیون ثبت آثار ملی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور، در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید.
«مهدی میرصالحی» با اشاره به موقعیت این باغ به همشهری می افزاید: به دلیل وجود درختان کهنسال آزاد، عبور گوهررود از این باغ و همچنین وجود عمارت کلاه فرهنگی، کاخ مسکونی محتشم دارای ویژگی های ثبتی شناخته شد و به ثبت ملی رسید.
وی با اشاره به ثبت عمارت کلاه فرهنگی باغ محتشم در آبان 1375 به شماره 1764 تصریح می کند: لازم بود این باغ نیز ثبت تاریخی شود. این باغ در گذشته ابعاد بسیار بزرگی داشت ولی متأسفانه بعدها در تملک برخی ادارات دولتی قرار گرفت و بخش های زیادی از باغ و حتی درختان تنومند آزاد و صنوبر آن از بین رفت. وی با اشاره به قطع بسیاری از درختان آزاد این باغ در طول سال های 1370 بیان می کند: شهرداری در آن زمان چند اصله درخت آزاد باغ محتشم را به دلیل پوسیدگی و مبارزه با آفات قطع کرد، در حالی که خوردگی میانی این درختان نوعی واکنش طبیعی و مقاومت درختان تنومند در برابر باد است. با افزایش وزن درخت در اثر کهنسالی، مقاومت آن در برابر باد کاهش می یابد و درخت به طور طبیعی اقدام به خوردگی تنه می کند تا از وزنش کاسته شود.
خروج شهربازی از باغ میراثی
این مقام مسئول تأکید می کند: طبق قوانین سازمان میراث فرهنگی، باغ هایی که ثبت میراثی می شوند، باید همان کاربری باغ را داشته باشند و شهرداری به عنوان مالک باغ لازم است که عناصری همانند شهربازی را از باغ محتشم حذف کند.
5 دهه از واگذاری باغ محتشم به شهرداری رشت می گذرد، اندک باقیمانده باغ بزرگ محتشم گاه باغ محتشم و گاه پارک شهر خوانده می شود. از وقتی دهه 1370 شهربازی هم در بخشی از باغ ساخته شد، عبارت باغ قدس هم برای آن مصطلح شد.
سال 1371 شهرداری رشت با صرف هزینه 35 میلیون تومانی، بخش از فضای باغ محتشم را به شهربازی تغییر کاربری داد و در این تغییر کاربری، بخش زیادی از 4 هزار مترمربعی زمین چمن باغ و برخی درختان تنومند آزاد نابود شدند. طبق آمار روابط عمومی سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری رشت، اکنون باغ 12هکتاری محتشم، 2063 درخت در کل مجموعه دارد. این درخت ها شامل درختان آزاد، صنوبر، سدروس، دارتالاب، توسکا، صنوبر، چنار، نارنج و برگ انجیلی هستند و قدیمی ترین آنها، درختان آزاد، بلوط و سدورس است.
زمین مسکن مهر
با تصمیم شورای چهارم، شهربازی تعطیل شد اما در آستانه چهارمین سال تعطیلی، دفتر سرمایه گذاری رشت همچنان در تلاش است تا یک سرمایه گذار جدید برای راه اندازی شهربازی پیدا کند.
بعد از اعلام آمادگی یک سرمایه گذار مشهدی، شورای شهر با لایحه واگذاری شهربازی قدس با ترک تشریفات مخالفت کرد. اعضای شورا بر این نکته تمرکز داشتند که مساحت شهربازی قدس، جوابگوی جمعیت فعلی رشت نیست و افزون بر آن آلودگی صوتی و نبود فضای برای پارکینگ، مانع از احیای شهربازی در محدوده پارک شهر است.
یکی از اعضای شورا ـ که در هیأت عالی سرمایه گذاری شهرداری به عنوان کارشناس مالی و اقتصادی نماینده است ـ مشخصاً پیشنهاد داد، شهربازی در محدوده مسکن مهر ایجاد شود. «فرهاد شوقی» بر مساحت کوچک شهربازی قدس تأکید می کند و می گوید: قرار است سازمان مسکن و شهرسازی، زمین 10هکتاری را در محدوده مسکن مهر به شهرداری واگذار کند.
رئیس دفتر سرمایه گذاری شهرداری هم به همشهری می گوید: فراخوان این دفتر برای جذب سرمایه گذار در زمین مسکن مهر و همچنین احیای مجدد شهربازی قدس بوده است. با توجه به اینکه زمین مسکن مهر هنوز به شهرداری واگذار نشده است و زیرساخت های خدماتی ندارد؛ باید دید سرمایه گذار رغبتی برای تمرکز سرمایه در آن محدوده دارد یا خیر.
«متین عاشوری» می افزاید: احیای شهربازی قدس با دو رویکرد در حال بررسی است: احیای مجدد شهربازی با تمرکز بر با فضاهای سرپوشیده و ایجاد فضاهای آموزشی با تمرکز بر حفظ فضای سبز.
وی یادآوری می کند: با وجود ثبت میراثی باغ محتشم، هنوز دستورالعملی از سوی سازمان میراث فرهنگی به شهرداری و دفتر سرمایه گذاری ابلاغ نشده تا این دفتر رویکردهای میراثی را برای شهربازی قدس تعیین کند. باید دید سازمان میراث فرهنگی گیلان همچنان نقش منفعلانه را در احیای بناهای میراثی در پی می گیرد یا با ابلاغ دستورالعملی به شهرداری رشت، خواستار احیای باغ بزرگ «اکبرخان بیگلربیگی» می شود.
مصادره مالیاتی
پس از فوت اکبرخان بیگلربیگی، باغ به دختر و دامادش یعنی «صادق خان اکبر محتشم الملک» به ارث می رسد. صادق خان چند نوبت والی گیلان بود ( در حدود سال 1327قمری) و از این زمان است که باغ به «باغ محتشم» معروف می شود. از زمانی که اداره مالیاتی باغ محتشم را به خاطر بدهی مالیاتی «محتشم الملک» تملک و به شهرداری واگذار کرد، مرتب از میراث «بیگلربیگ خان محتشم الدوله» کاسته شد. تفکیک باغ و واگذاری به برخی ادارات دولتی و تغییر کاربری های نسنجیده، آرام آرام درختان تنومند باغ را به زمین افکند.
همشهری گیلان