- تداوم عمل سیاسی وفضای مجازی ؟

بابک کاظمی

تداوم عمل سیاسی وفضای مجازی ؟

۱۳۹۵/۰۴/۱۳ ۰۷:۰۴

از موارد مهمی که پس از انتخابات مجلس شورای اسلامی در فضای سیاسی اجتماعی کشور مورد تحلیل قرار گرفت، بحث برتری تاثیر فضای مجازی از جمله تلگرام و اینستاگرام بر تبلیغات سایر رسانه ها در عرصه انتخابات بود و تحلیلگران بسیاری بر این موضوع صحه نهادند و این متن نیز به حق این مساله را تایید خواهد کرد اما به نوعی این متن خود، نقدی به فضای مجازی از منظر موجودیت آن برای عمل سیاسی است.

در واقع فضای مجازی و تاثیر چشمگیرش بر موضوعات سیاسی اجتماعی در یکی از مهمترین آنها در چند سال گذشته، برمی گردد به وقایع بعد از خودسوزی محمد بوعزیزی در تونس در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۰ به دلیل اعتراض به فساد و فقر اجتماعی و بدرفتاری پلیس، که در پی آن اعتراضاتی به وقوع پیوست و این اعتراضات موجب گسترش این ناآرامی ها در کشورهای با وضعیت مشابه ازجمله الجزایر، اردن، مصر، لیبی، سوریه، یمن، بحرین و عربستان شد. بدون شک تاثیر فضای مجازی در هماهنگی ها و بالابردن آگاهی و … در سیر این اتفاقات و موانعی که دولت بر تاثیر فضای مجازی از جمله سانسورهای اینترنتی گذاشته بود، جالب توجه بود. جالب توجه تر آنکه درآن سال مجله معروف و قدیمی تایم، مارک زاکربرگ موسس فیسبوک را به عنوان شخصیت سال برگزید و سال بعد در پی افزایش اعتراضات، این مجله شخصیت سال را protester(معترض) برگزید.۱

بدون شک شرکتهای بزرگ اینترنتی جهان مانند گوگل، یاهو، بایدو، فیسبوک(که واتس آپ و اینستاگرام را خریده است) و.. به دنبال جذب بیشترین کاربر برای سرانجام رساندن به حواشی تبلیغاتی خود و اهمیت برندشان و استفاده از داده های آماری کاربرانشان به منظور جذب سایر شرکتهای کوچکتر و سایر اهداف مرتبط با موضوعیت سرمایه داران این شرکتها هست و این شرکتها محوریتی مقصود به فعالیت های اجتماعی و بالابردن سطح کیفی روابط افراد و میدانی برای عمل اجتماعی و سیاسی و … ندارند و همه اینها ذیل هدف اول و برتر آنها یعنی سرمایه داری بودن آنها قرارمی گیرد. به هر صورت نمی توان نادیده گرفت که کاربران، مباحث سیاسی اجتماعی را از این طریق سریع به اشتراک می گذارند و می تواند تاثیر خود را در بیرون از فضای مجازی به جا نهد، همانند آنچه در انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی در کشور ما رخ داد و نتایج جالب توجهی رقم خورد. اما فراموش نکنیم که این فضای مجازی است و در اختیار افراد خاصی نیست و هر گروه یا هر طیفی با هر اندیشه ای چه سیاسی، چه اجتماعی و چه اقتصادی یا فرهنگی می تواند هواداران و تبلیغات خود را در آن صورت دهد و در انتخابات اخیر به دلیل محدودیت برخی جناح ها در سایر رسانه ها و نبود جامعه مدنی فعال که بسیاری را به فضای مجازی سوق داد، به یکباره تاثیرات خود را بهتر و بیشتر از رقیب در این فضای مجازی به جا نهاد.

اما چرا فضای مجازی نمی تواند تداوم عمل سیاسی باشد؟ چرا فکر می کنیم که این اتفاق دوباره تکرار شود و از طریق فضای مجازی می توان رقبا را شکست داد؟ آیا فضای مجازی محلی برای عمل سیاسی است؟ آیا رشد سیاسی درون فضای مجازی رخ می دهد؟ این نوشتار با همه احترامی که به دست اندرکاران فعالین سیاسی برای تمرکز بر فضای مجازی قائل است، همه آنها را دعوت به تفکر در باب شکست پروژه فضای مجازی برای عمل سیاسی می کند. همه ما پس از تاثیرگذاری قوی آن تصور می کنیم که میدان اصلی همین است و بس، حال آنکه فضای مجازی نمی تواند تداوم عمل سیاسی باشد و در حد رسانه باقی خواهد ماند.

هانا ارنت، مهمترین فیلسوف زن قرن بیستم بحثی پیرامون انواع فعالیت بشر دارد: اولین آن زحمت(labor) است، همان کنش های انسان برای بقای خویش است که همانند حیوان تابع ضرورت است و آنچه با زحمت بدست می آید فورا به مصرف می رسد و هدف چیزی جز آسایش و آرامش نیست. نشانه زحمت اینست که هیچ اثری از خود به جا نمی گذارد. در مرتبه ای بالاتر از زحمت، کار(work) را قرار می دهد. کار مختص نیازهای ارگانیک نیست بلکه خلاقیت بشر برای ساخت های مصنوعی و سلطه بر طبیعت است.

حاصل کار، نوآوری های انسانی و ساختن جهانی انسانی است. محصول کار دوام و عمر بیشتری نسبت به زحمت دارد. اما هاناآرنت عمل(action) را عالی ترین نوع فعالیت انسان می داند. عمل فعالیتی است که مستقیما میان انسانها جاری است بدون آنکه اشیا یا مواد در آن دخیل باشند. در عمل است که انسانها خود را به منزله افرادی بی همتا آشکار می سازند. عمل بخشی از زندگی آدمی است که با گفتار و کردار آدمی برای دیگری نمود می یابد. اقدام، تهور یا شجاعت، گفتگو، حضور در عرصه عمومی و نهایتا پرداختن به سیاست، عمل را شامل می شود. آرنت نتیجه فعالیت نوع اول و دوم را با اصطلاحی چون میرندگی بیان می کند(ازبین رونده) اما نتیجه عمل از نظر او زایندگی(تولد دوباره)است. او یونان باستان و سقراط را مثال می زند و می گوید یونانیان و بالاخص سقراط دست به عمل می زدند، پیرامون انسان و وضعیت انسان در دولتشهر و به طور کلی به قول ارسطو پرداختن به علم برین یعنی سیاست، و پرسش و استدلال و گفتگو. از نظر آرنت هرگاه ما در موضوعی گفت و گو می کنیم و نامی از سقراط و اندیشه او می بریم، سقراط برای ما زنده می شود و این عمل است که باعث زنده شدن هر یک از ما می شود و گرنه نوع اول و دوم فعالیت نتیجتا میرندگی را به دنبال دارد. از نظر آرنت اگر چه جسم سقراط از بین رفته ولی سقراط نزد ما زنده هست و ما درحال گفتگو با اندیشه او هستیم.

در کشورهای لیبی، تونس، مصر و…پس از سقوط سردمدارانشان چقدر به عمل سیاسی دامن زده شده و چقدر جامعه مدنی فعالتر شده است؟ واقعیت اینست که راه دموکراسی از درون جامعه مدنی می گذرد و نه از خیابان و نه از انتخابات و نه از خزیدن در فضای مجازی. این نوشتار نمی تواند بحث را بر روی کشورهای نامبرده وسیعتر کند ولی آنچه شاهد هستیم قدرت در این کشورها به دست معترضین و جنبش های رهایی بخش نرسید و وضعیت جامعه مدنی و سیاست و نهایتا عمل سیاسی در همان وضعیت نهایتا با اندک تغییراتی باقی مانده و محتوا دست نخورده به جا مانده است. در مورد این وضعیت شعار قدیمی و معروف مائو صدق می کند:”در زیر آسمان آشوبی برپاست-اوضاع عالی است.

به نظر می رسد خزیدن در فضای مجازی و امید به اینکه این فضا، میدانی برای عمل سیاسی باشد، بیهوده است از آنجا که این فضا واسطه ای هست که موجبات عمل برابر انسان در مقابل انسان را رقم نمی زند و در کل درگیر شدن با دومین نوع فعالیت بشر یا همان ساخت های انسانی هست.

در جامعه مدنی اگر دو فرد رو در روی یکدیگر قرار گیرند، فرد قویتر و آگاه تر موجبات یادگیری فرد پایین تر را رقم می زند و فضا، فضای رشد هست. افراد در کنار یکدیگر نگاههشان را ارزیابی می کنند اما در فضای مجازی افراد هر کدام برای خودشان جمله و نوشته هایی دارند و خاص هستند بدون اینکه رشد خاصی صورت بگیرد.

در واقع عمل سیاسی و ماندگار نیازمند رابطه انسانها بدون واسطه است که در گفتار و از طریق زبان اتفاق می افتد نه به واسطه تکنولوژی و فضای مجازی با همه محدودیت هایش. درفضای جامعه ما تقریبا با تمام و کمال خودمان با یکدیگر روبرو می شویم اما در فضای مجازی ما خود خودمان نیستیم. بخشی از وجود ما درگیر در فضای مجازی هست، بخشی که افراد به گفته های همدیگر پایبند نیستند و حجم داده ها و مطالب این اجازه را به افراد نمی دهد که به گفتگو بپردازند.

باید گفت حضور در فضای مجازی و نوشتن جملات و آزادی اسمی که در این فضا هست موجب محافظه کاری افراد در فضای واقعی جامعه نیز می شود و اگر چه این نوشتار از این نظر تحقیقی میدانی صورت نداده اما به نظر می رسد محافظه کاری جامعه را گرفته است و اینها با عمل بسیار منافات دارد و نتیجه آن چیزی جز میرندگی فعالیت های ما نیست.

پایگاه گیل خبر: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.