گیل خبر/ قالَ الإمامُ أبُو مُحَمَّد الْحَسَنِ الْعَسْکَرى (علیه السلام): إیّاکَ وَ الاْذاعَةَ وَ طَلَبَ الرِّئاسَةِ، فَإنَّهُما یَدْعُوانِ إلَى الْهَلَکَةِ ​ بحارالأنوار: ج ۵۰، ص ۲۹۶، ضمن ح ۷۰ حضرت امام حسن عسکری( علیه السلام) فرمود: مواظب باش از این که بخواهى شایعه و سخن پراکنى نمائى و یا این که بخواهى دنبال مقام و ریاست باشى و تشنه آن گردى، چون هر دوى آن ها انسان را هلاک خواهد نمود. شایعه از دیرباز، ابزاری نیرومند در حوزه ارتباط و ارتباطات اجتماعی بوده است و حتی در بسیاری از جنگ ها شایعه گاهی اوقات سبب تسبیت قدرت یک طرف در نبرد و گاهی هم باعث شکست می شده است . درواقع از شایعه برای اختلال در سیستم ارتباطی و اطلاعاتی یکدیگر استفاده شده است. شایعه به معنی پخش اطلاعات و مطالب درست یا نادرست است که هیچگاه منبع آن مشخص نبوده و با تکیه بر نیروهای ناشناخته مردمی با شتاب بسیار در سراسر یک جامعه مفروض نفوذ می کند. و می تواند به بی اعتمادی عمومی و از کار افتادن یا بی اثری مبادی رسمی اطلاع رسانی منجر شود قبل از شناسایی شایعه، در سطح رسانه ها، باید آن را در سطح نهادی شناخته شود و برای مقابله با آن سازوکارهای نظام اطلاع رسانی جامعه را اصلاح کرد. شایعه، تلاشی حساب شده برای بسیج افکار عمومی در راستای تقویت یک ایده و هویت مشخص است درواقع هرچقدر آگاهی مردم از پیرامون جامعه بیشتر گردد این خود دال بر پادزهری برای این زهر کشنده جامعه است در بستر های لایه ای جامعه افردای هستند که با ایجاد تنش شایعه در اجتماع کسب سود و درآمد می کنند ودر واقع خود را بر جریانی سوار میکنند تا بتوانند به ساحل آرامش اقتصادی برسند پس منفعت طلبان نیر از دسته افراد شایعه پراکن می باشند. لذا هر چقدر یک حکومت بتواند اهداف خود را در شفاف سازی در بستر های یک اجتماع آسان تر سازد در واقع خود را در برابر ویروسی خطرناک واکسینه می کند. . اگر کسی شایعه ای را در جامعه رواج می دهد احتمالا با رویکرد اطلاع رسانی رسمی و سیاست های آن مشکل داشته، دچار سرخوردگی ها و انحرافات اجتماعی بوده، علائق سرکوب شده اش را مطرح می کند، در راستای پیشبرد اهداف دشمنان کشور فعالیت دارد یا می کوشد تا به هویتی خاص شکل دهد. روانشناسان و جامعه شناسان و نیز کارشناسان جنگ روانی، شایعه را خبری از نوع ابتدائی ترین خبرها دانسته اند که در روند همکاری گروه های مشخص و پراکنده با اهداف خاص، به ویژه تخریبی شکل می گیرد. شایعه اهداف، رویه ها و اشکال گوناگونی به خود می گیرد و بر اساس موضوع، نوع، زمان، شدت علاقه مبادی شایعه و پخش کنندگان آن دسته بندی می شود. پس از این سو می توان برای نشر شایعه دو شرط اساسی دانست: ۱- اهمیت ۲-ابهام. هرچه موضوع شایعه بااهمیت تر باشد دامنه نفوذ و شدت انتشار آن افزون تر است. تسطیح، برجستگی، استمرار و همانند سازی، از اصول زیربنایی شایعه محسوب می شوند. با توجه به اجتماعی و هدفدار بودن شایعه، جامعه شناسان معتقدند که شایعه در یک محیط متجانس حرکت می کند و تا زمانی که امیال شخصی و قوی افراد ناقل را به خود جلب می کند، به حرکت خود ادامه می دهد. شایعه یعنی توجه جامعه یا گروه های آن به مساله ای خاص و بنابراین، شایعه و انتشار آن علل و عوامل متعددی دارد که از تمایلات نفسانی و مکنونات قلبی انسان ها گرفته تا علل و عواملی چون سرکوب، کینه، نفرت، حسادت، کنجکاوی، مقابله با فریب اطلاعاتی، شهرت طلبی و نهایتا دشمنی، اقدامات روانی و جاسوسی و جنگ روانی را شامل می شود. ایجاد بدبینی نسبت به مسئولان یک جامعه، افزایش اضطراب و نگرانی در بین مردم، ترور شخصیت و ایجاد فضای ناسالم اجتماعی، ایجاد تقابل و صف بندی میان قشرهای مختلف مردم و ایجاد وجاهت اجتماعی و اعتباربخشی نیز می توانند اهداف شایعه به شمار آیند. شایعه سازان برای گسترش آن از کلام و بعضا از رسانه ها در غیاب ملاک های اطمینان بخش رسیدگی بهره می برند. گسترش و نشر شایعه در زمان جنگ و بحران شدت می یابد. شایعات می توانند سلامت جامعه، امنیت ملی، آرامش و تعادل جامعه را به هم بزنند. شایعات منبع مشخصی ندارند. مخاطبانش ناهمگون و پراکنده اند. مسیرهای انتقال آن رسمی و غیررسمی است. شبکه های پخش آن ناپایدار و زودگذر است. محتوایش تازه و با هزینه ای اندک قابلیت پذیرش عمومی دارد. کنترل آن بسیار دشوار است. نوعی فرافکنی و مقابله با آن بسیار پیچیده و سخت است. اکنون پرسش این است که چگونه می توان با شایعه، با این اندازه از تاثیر، زیان و شتاب انتشار مقابله کرد؟ پاسخ تقریبا روشن است. سامانه های اطلاع رسانی و ارتباطات اجتماعی و مسئولان یک دولت اصلی ترین نیروهای رشد یا نابودی شایعه را تشکیل می دهند. به عبارت دیگر، اگر سیستم سیاسی جامعه ای مردمسالار بوده و از سازوکارهای انتخابات، تشکیل احزب مستقل، وسایل ارتباط جمعی آزاد و متکثر و به رسمیت شناختن آزادی بیان، عقیده و مطبوعات بهره مند باشد، می تواند زمینه های تولید و پخش شایعه را نابود یا دستکم، دامنه نفوذ و شدت تخریب آن را بکاهد.در واقع می توان گفت میزان پخش یک شایعه در یک اجتماع بستگی به میزان جهل زدایی دارد که از طریق کسب صحیح اطلاعات در اختیار مردم قرار می گیرد. از سوی دیگر، مسئولان دولت های به روز ، از طریق تشویق همزیستی مسالمت آمیز افراد، گروه ها و سازمان ها و به ویژه احزاب حرفه ای، روندهای گفت وگو را تشویق و ترویج کرده و با افزایش مهارت های ارتباطی و ایجاد مراکز دولتی آمار و نیز کمک به توسعه رسانه های همگانی و مساعدت به شکل گیری فضای عمومی راستین و انتقادی از شکل گیری نارضایتی های اجتماعی جلوگیری می کنند و به جای زمینه سازی برای سوءاستفاده شایعه پراکنان، به نهادینه شدن اعتمادعمومی به عنوان بزرگ ترین سد شایعات می پردازند. مقامات سیاسی، شخصیت های علمی، فرهنگی و مذهبی،خواص جامعه یا نام آوران هریک به سهم خود نقشی تعیین کننده در اصلاح روندهای اطلاع رسانی کشور دارند و می توانند در ایجاد زمینه های لازم برای ارتقای اعتماد عمومی به عنوان ابزاری برای واکسینه کردن افکار عمومی در برابر شایعات ادای سهم کنند. سیاست گذاری درست اطلاع رسانی، استفاده از فنون رایج حرفه ای، حفظ بی طرفی، رعایت انصاف، سرعت در انتشار، عدم اختلاط خبر و تفسیر و توجه به خواست و اراده عمومی و... نیز در جلوگیری از انتشار شایعات ویرانگر ضرورت دارند.همچنین می توان به سازمان پدافند غیر عامل اشاره داشت .که می تواند با برنامه ریزی صحیح و به کار گیری افراد متخصص این امر در روند بهبود ویا کاهش شایعه در جامعه نقش محوری ایجاد نماید.