گیل خبر/ مومن صالحی قسمت هفتم* (این یادداشت ها در ۱۱ قسمت منتشر می شود) رئیس بلدیه هشتم   بنا به پیشنهاد رضا افشاروالی گیلان درفروردین ماه سال 1309،اقای مسیو محمد خان حاتم، کفیل بلدیه رشت، برای لیاقتی که از خود بروز داد، از سوی وزارت داخله حکومت رضا شاه پهلوی به عنوان هشتمین رئیس بلدیه رشت منصوب گردید.در این سال قانون بلدیه دوران مشروطه،لغوو قانون جدید بلدیه درهفت ماده دراردیبهشت ماه به تصویب مجلس شورای ملی رسید.این قانون ماهیت تمرکز گرایی داشته و بیشتر اموربلدیه را تحت نظر حکومت مرکزی میگذاشت.با تصویب این قانون به صاحبان سینماها و خانه ها و گاراژها و فروشندگان مسکرات اعلام شد که از این پس باید عوارض بلدی را طبق تعرفه اعلامی بپردازند.ضمنا برای کلیه کالاهای وارده به شهر از سیگار و تنباکو و ذغال و سمنت و بنزین و نفت و قند و شکرواهن الات و منسوجات وغیره،از هر تاچه وعدل و بار اسب و صندوق و جلد و هر نوع بسته بندی دیگر، دو عباسی برای یک بار دریافت شده و پته (رسید)داده میشد.برای اعتباررسیدها نیز تمبر مخصوصی به مرکز سفارش داه شده و درروی اوراق دولتی و رسیدهای عوارض الصاق میشد.برای وصول عوارض،عده ای ماموروتحصیلداروآژان استخدام شدند تا نسبت به اخذ عوارض اقدام نمایند.با تعطیلی درآمد بلدیه ازمرکزونقل وانتقال این درامد به عوارض محلی و جا نیافتادن این کار،سال 1309 سال رکود عملیات عمرانی بلدیه رشت بود . رضا افشار، پس ازماموریت خود در گیلان که با تبعید و زندانی کردن عده زیادی از افراد آزادیخواه همراه بود دراسفند ماه 1309طی مراسم تودیعی با مشایعت جمع کثیری گیلان را ترک نمود،مردم مشایعت کننده، برخی تا صحرای بلدیه وبرخی دیگرتا امامزاده هاشم اورا با تاثری بدرقه نمودندکه دیدنی بود. رضا افشار جای خود را به یکی دیگرازعوامل رضا خانی بنام رضا دیوان بیگی به عنوان حکمران جدید گیلان داد.او نیز به سراغ دخالت دراموربلدیه وتصفیه روسای دوایرو کارکنان و عوامل ان پرداخت وعده ای را منتظر خدمت نمود. با آمدن حاکم جدید و بگیر و ببندهای او، مسیو محمد خان حاتم از ریاست بلدیه دراردیبهشت ماه 1310 استعفا داده وعموم مردم از کناره گیری ایشان متاسف شدند. بجای ایشان بطور موقت اقای دبیر سیاقی معاون حکومت گیلان وظایف ریاست بلدیه را به عهده گرفتند.   ریاست ناخجسته بلدیه رشت پس از چند ماه، آقای میرزا احمد خان خجسته با بختی نا خجسته در اوایل مرداد ماه سال 1310 از مرکز به رشت عزیمت نموده و بر تخت نهمین ریاست بلدیه رشت جلوس کرد.اما بد اقبالی او، این صدرات را روز شمار نموده و در کمترازچهل روز،بدون اطلاع احدی، به بالای برج دیده بانی عمارت بلدیه رفت. در وسط راه پله ،برج، دچارسرگیجه شده و بیدرنگ به سمت زمین جلوی عمارت پرت میشود.اورا با شکستگی دست و پا وسینه به مریض خانه بلدیه منتقل میکنند،ولی معالجات موثرواقع نشده و پس ازربع ساعت فوت میکند.مراسم تشییع او با حضور مقامات برگزارشد. پیکربیجان اورا به قبرستان مدیریه به امانت سپردند تا دستور حمل نعش از سوی پدر که درمشهد بودند، اعلام گردد. در مسجد مرحوم لاکانی مراسم ختمی رسمی برای شهردار ناکام، گرفته شد وپیش ازظهر مراسم خاتمه یافت.این درحالی بود که توده عوام رشت که از دست بلدیه برای خرابی گنبد و بارگاه و قبرستان اسید ابوجعفرهمچنان بغض و کینه ای دردل داشتند ،شاد و خرم شدند و پنداشتند که دست انتقام الهی او را سرنگون نموده واخطار انتقامی به دیگر ظالمان و حاکمان داده است . دو ماه بعد ازمرگ خجسته درابان ماه سال1310میرزاعباس خان حاتمی ،مامور تفتیش بلدیه رشت از سوی وزارت داخله ردای مسئولیت دهمین رئیس بلدیه رشت را به تن نمود.او در بدو کار، آزمونی برای استخدام داوطلبانی با سوابق نیکو ،در بلدیه برگزارنمود و 25 نفر را گزینش نموده و با دادن ضامن استخدام نمود.      خیابان شاه با انصراف ازاحداث خیابان شاهپور(شریعتی) به علت هزینه زیاد، احداث خیابان کوتاه تری در خرداد ماه سال 1310حدفاصل سبزه میدان تا جلو بلدیه دربرنامه عمرانی بلدیه قرارگرفت.این بار با سرعت زیادی کارتخریب خانه ها وبخشی ازبازارچه سبزه میدان برای باز گشایی معبر شروع شد.با نصب پرچم های سرخ درخانه های مسیرخیابان درحال احداث، مردم می فهمیدند که امده اند خانه های انان را خراب کنند.دوباره شکایت مردم شروع شد ومسولین بلدیه را نفرین میکردند که خدا خانه شما را خراب کند که با ما اینچنین میکنید.اما قانون چون وچرا نداشت.عمارت های اربابی وخانه فقرا،هردودرمسیرخیابان می بایست از بین رفته و تسطیح شوند.درهمین حال شایعات ازسر گیری اجرای خیابان شاهپورکه اجرای ان به تعویق افتاده بود، لرزه بر اندام ساکنان مسیر ان خیابان نیز می انداخت.اعلامیه های مکرر شهرداری در سال 1310 به تکذیب این شایعات پرداخته تا مردم دچار وحشت نشوند.اما شواهد نشانگرعزم جدی حکمران گیلان برای تمهید مقدمات اجرای ان پروژه بزرگ بود. برای نرسیدن به فصل پاییز و شروع فصل بارندگی ، 200عمله با دو ماشین بارکش وبا سرعت زیادی مشغول خاکبرداری بودند.نماینده و وکیل بلدیه،اقای چهره سا،درمحاضراسناد رسمی،برای خرید خانه های مردم معرفی شد.او بر اساس دستور، یک ثلث ازبهای خانه های مسیر خیابان را نقدا پرداخت کرده ودو ثلث دیگررا به اقساط میپرداخت. بعد از تسطیح  خیابان،اجرای طاق واگو هم درخیابان جدیدالاحداث انجام گرفت.کار احداث خیابان شاه  تا بهار سال 1311 طول کشید . خیابان شاهپور [caption id="attachment_451450" align="aligncenter" width="670"] خیابان شاهپور رشت[/caption] مهمترین کارعمرانی این دوره ایجاد مقدمات احداث خیابان شاهپور (رضا شاه سا بق و شریعتی کنونی) بود.این خیابان قرار بود که شرق و غرب رشت یعنی پل زرجوب را به پل چمار سرا برساند.با پخش خبر برنامه ریزی اجرای این خیابان، نگرانی و ناراحتی مردم رشت دوباره شروع شد.انان میدانستند که اجرای این پروژه،آوارگی و بی خانمانی عده زیادی را بدنبال دارد.این خیابان به عرض حدودی 73 متر و طول حدودی 3500 متر می بایست ساخته میشد.در مسیر این خیابان 773 باب دکان -372 باب خانه-13 کاروانسرا- 10 رستوران -2 باب مدرسه-4 باب مسجد و کلیسا-1 باب سینما -9 باب حمام –می بایست خریداری و تخریب میشد.مردم بشدت نگران شروع امور اجرایی این خیابان قبل از تعیین تکلیف املاک خود بودند.ولوله ای دررشت ،برپا شده بود.عده زیادی ازمردم کاسب کوچه و بازار که محل کارشان در مسیر این خیابان از بین میرفت ارامش خود را ازدست داده بودند و خواب راحت از انان گرفته شده بود .باری، پس از یکسال،تا تیر ماه سال 1309 خبری از شروع عملیات اجرایی خیابان بگوش نرسید وبا اعلامیه بلدیه ، مردم ان مناطق نفسی راحت کشیده و دانستند به علت نبود بودجه اجرای این خیابان امکانپذیر نمی باشد. اما بعد ازدو سال کار نقشه برداری و تخریب اماکن مسیر، مجددا در آبان ماه سال 1311 کار احداث خیابان شاهپور شروع شد و بیرق های سرخ، به معنی اخطار تخلیه وعزم تخریب شهرداری برای باز کردن مسیر خیابان روی اماکن مسیر قرار گرفت.بیرق هایی که نصب آن با وحشت و غم و غصه ساکنان ان نیزهمراه بود.این بار قطعه اول خیابان از تکیه صیقلان تا میدان بلدیه در برنامه تخریب منازل و تسطیح و بازگشایی خیابان قرار گرفت. درفاز دوم ، خیابان از صیقلان تا پل حاج معین السلطنه (زرجوب) ادامه یافت. دردی ماه همین سال تصمیم احداث پل جدیدی پس از باز شدن خیابان شاهپور اعلام و در برنامه قرارگرفت. کار ساخت این خیابان تا سال 1313 نیزدرحال انجام بود وادامه می یافت.با نزدیکی روز 24 اسفند بمناسبت تولد رضا خان،عمله ها وبلدیه با تلاش مضاعفی میخواستند این خیابان را اماده و شروع به استفاده نمایند.اما کار ادامه داشت و به سال دیگر رسید.بالاخره این خیابان بعد از هفت سال در اردیبهشت ماه سال 1315 به پایان رسید وسال دیگر در 1316 کار اسفالت ریزی ان نیز انجام گرفت.با عوض شدن حاکم گیلان ورفتن دیوان بیگی، مهدی فاطمی حکمروای گیلان شد.اما ریاست بلدیه همچنان عباس حاتمی ماند.       کارخانه گونی بافی رشت     ازاخبار مهم این سال افتتاح رسمی کارخانه گونی بافی رشت در فروردین ماه سال 1313 بود. این کارخانه توسط شرکت سهامی تجاری و صنعتی گیلان مازندران ،در سال 1309 با سرمایه هشت میلیون ریال منقسم به هشت هزار سهم یکهزار ریالی  که همه سرمایه نقدا پرداخت شده بود ، تاسیس شد و توانست تا سال 1311 کار ساختن سالن ها و برج منبع آب کارخانه را در مساحتی حدود 7500 متر،در زمین 35000 مترمربعی ، با کمک مهندسان آلمانی به اتمام رساند. سپس برای خرید 76 دستگاه بافت پارچه گونی و لفاف با ظرفیت دو نیم میلیون متر مربع درسال از انگلستان اقدام کردند.با اتمام ساختمان و نصب ماشین الات واستخدام کارگران،ساعت یک بعد از ظهر مهر ماه سال 1313 ، پانصد نفر از کارگران کارخانه در شیفت های مختلف کارخانه با لباس کار تازه و تمیز،به صف ایستاده و اماده ورود ولیعهد پانزده ساله ایران برای مراسم افتتاح بودند. ناگهان همهمه جمعیت بلند شد و با تشویق و دست زدن و هلهله حضار، ماشین ولیعهد (محمد رضا پهلوی ) وارد محوطه کارخانه شد.همزمان صدای بلند و شیپور مانند سیستوب (سوت کارخانه) اولین بار در تمام شهر شنیده شد واز آن پس، سالها، روزانه سه بار، این صدای بلند، ساعات شیفت کارگران را اعلام میکرد. میهمانان و مدیران وارد سالن های تولید شده و با بریدن روبان پرچم سه رنگ ایران توسط ولیعهد،کارخانه گونی بافی رشت افتتاح شد.این کارخانه مشکل مواد اولیه نداشت و مواد اولیه کارخانه، کنف و دیگر الیاف گیاهی بود که در سواحل خزر تولید میشد . از ان تاریخ تا بعد از انقلاب اسلامی وسالهای پس از جنگ ایران و عراق ، بخشهایی از کارخانه ،کیسه های سنگر سازی رزمندگان را تولید میکرد ، بعد از انقلاب این محوطه و ساختمان های تولید تحویل جهاد سازندگی شد و اکنون اداره جهاد و کشاورزی استان گیلان در ان مستقر است. در برف سنگین سال 1383 بخشهای از ساختمان فرو ریخت و از بین رفت.اگر چه این بنای تاریخی و صنعتی ، در سیزدهم بهمن ماه 1388 به شماره 29317 توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است ، لیکن روند تخریب ساختمانهای قدیمی کارخانه و ساختن ابنیه جدید اداری درمحوطه آن بسرعت تمام به پیش میرود . دانشسرای رشت عمارت دو طبقه قاجاری با نمای آجر چینی تزئینی ، درو پنجره های بزرگ چوبی و دستگیره های برنجی ،با حوضی کاشیکاری شده با کاشی های ابی منقش به نقش شاهان قاجاردر وسط حیاط و دیوارهای آجری دور محوطه که هر قسمت از دیوار با طاق و طاقچه های کنار هم امتداد می یافت ، با معماری بسیار زیبا درضلع غربی منتهی به سنگ پل و سپس ساغریسازان، به کوشش میرزا حسن خان ناصر که بانی و گرداننده اصلی مدرسه رشیدیه بود درسال 1284 خورشیدی مقارن با سالهای انقلاب مشروطه تاسیس شد. رو بروی این عمارت مسجدی بود و آن سوی  مسجد باغ بزرگی که تا حاشیه رودخانه زرجوب ادامه می یافت و با خانه های پراکنده درمحله ای که به جیر باغ مشهور بود،مردمان طبقات پایین و کارگر وکاسب را در خود جای میداد.دو سال بعد در سال 1286 ، قزاقان روسیه به دستور نکراسف، کنسول روسیه تزاری این مدرسه را اشغال کردند. حضور روس ها، این مدرسه را به مخروبه ای تبدیل کرد و چند تن از آوراگان لهستانی بازداشت شده نیز در انتهای حیاط ان مدفون شدند. اما کمی بعد سیدحسن خان عدالت رئیس معارف رشت با کمک های مردم و خساراتی که از کنسول روس دریافت کرد توانست این مدرسه را تعمیر و محل آن را برای استفاده مدرسه رشیدی آماده کند. در سال 1313 این عمارت زیبا بدستوراداره معارف برای دانشسرای تربیت معلم رشت که وظیفه تربیت آموزگاران مدارس را به عهده بگیرد اختصاص یافت. این دانشسرا درپانزدهم مهرماه سال 1313افتتاح شد ویکی از بهترین اتفاقات آن سال در رشت بود. در سال اول ،سی نفر دانشجوی پسر از رشت و سایر شهرهای گیلان ،که ناهار خود را بطور رایگان درسالن ناهارخوری دانشسرا میخوردند و ماهی 3 تومان هم کمک هزینه تحصیلی دریافت میکردند،شروع به تحصیل در این مکان کردند. دوره تحصیل برای دانشجویان ۲ سال بود که پس از پایان تحصیلات با پایه یک آموزگاری به استخدام دولت درآمده و طبق تعهدی که داشتند برای آموزگاری به محل ماموریت خود می رفتند. دانشجویانی که در امتحانات نهایی رتبه اول یا دوم را کسب می کردند برای ادامه تحصیل به دانشسرای عالی معرفی می شدند. قبل از سال 1330 این مکان دوباره به مدرسه ابتدایی رشیدی تبدیل شد و تا قبل از سال 1370 همچنان به فعالیت آموزشی خود با نام دبستان شهید نجفی ،ادامه میداد.در همان سالها بود که دانش آموزان خاطی را کنار حوض مدرسه به چوب و فلک می بستند. بعدها حوض داخل حیاط مدرسه را پر کردند ولی حیاط سنگفرش آن همچنان باقی بود. از سال 1370 این ساختمان زیبای بجا مانده از دوران قاجارها شد و روند تخریب ان شروع گردید. بعد ازاین همه ماجرا، مالکین اصلی بنا یعنی ورثه مرحوم جفرودی با پیگیری های قانونی، ملک خود را از آموزش و پرورش پس گرفتند. این بنا در دوم مرداد ماه سال 1387 با شماره 23046 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید .اما اینک با رها کردن آن ساختمان تاریخی ،روند تخریب نهایی آن در گذر زمانه ،درمیان باد و باران و آفتاب میگذرد . سایر اتفاقات سال 1313 رشت سرشماری نفوس گیلان ، دایر شدن بیمارستان چشم پزشکی ، و برگزاری جشن هزارمین سال تولد فردوسی که به مدت یک هفته ادامه یافت از جمله اتفاقات خوب سال 1313 بود.درانتهای جشن فرهنگی هزاره تولد فردوسی در رشت، ساختمان کتابخانه ملی که از سال 1306، ساختمان آن با هزینه بخشی از مردم فرهنگ پروررشت شروع شده بود نیزبا دعوت جمعیت نشر فرهنگ گیلان و با حضور حکمران و جمع کثیری ازمیهمانان فرهنگدوست و کتابخوان، طی مراسم با شکوهی در بیستم مهرماه 1313 افتتاح شد .