اختصاصی گیل خبر/این روزها همه راهها به وین ختم میشود، از انرژی هسته ای تا طلای سیاه، از هتل کوبورگ و مذاکرات هسته ای تا مقر دایمی سازمان «اوپک» و سرنوشت حیاتی ترین منبع درآمدی ایران. آخرین اجلاس سازمان کشورهای صادرکننده نفت یا همان اوپک با همه بیم و امیدهای معطوف به آن برای ایران و کشورهای حامی کاهش تولید نفت فایده و ثمری نداشت و آنان نتوانستند راهکاری برای حفظ قیمت و عدم سقوط حیاتی ترین مولفه اقتصاد تک محصولی کشورمان بیابند. عربستان سعودی و شرکای منطقه ای توانستند با عدم تن دادن به کاهش تولید نفت، ایران را به چالشی تازه و مسیری پر سنگلاخ تر از گذشته سوق دهند. تحریمها تا میزان زیادی فروش نفت و انتقال درآمدهای حاصل از آن را با تنگنا روبرو ساخته بود و اکنون با سقوط قیمت نفت که روندی شتابان به خود گرفته و در 5 سال گذشته بی سابقه بوده و حتی پیش بینیها از کاهش قیمت تا 60 دلار در هر بشکه نیز خبر میدهد، روند نا مطلوبی در برابر اقتصاد ایران قرار گرفته است، اقتصادی که اصلیترین منبع درآمدی و موتور محرکه آن درآمدهای حاصل از فروش نفت است و اکنون با این نزول جهانی قیمت نفت بدیل و جایگزینی نیز نمیتوان برای جبران این کاهش قیمت در نظر گرفت. اگر با تاکتیکها و روشهای هوشمندانه و بدیع، راهی برای دورزدن تحریمهای ظالمانه و فروش نفت به انحای مختلف در دستور کار قرار میگرفت اکنون با نزول جهانی قیمت نفت بدیلی برای بالابری درآمدها وجود نداشته و تنها راهکاری که میتوان برای احیای وضعیت و برون رفت از شرایط سخت پیش رو در نظر گرفت، تغییر وضعیت در میزان تولید نفت در سطح جهانی است که آن نیز معطوف به تغییر رویکرد عربستان و شرکای همسو با آن به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت جهان است. جالب آنجاست که عربستانیها در ماجرای مذاکرات هسته ای نیز نقش فعالی را ایفا کرده و با تمام توان در این مسیر به اخلال پرداختند و اکنون به نظر میرسد عاقلانه و مقرون به صرفه ترین شیوه برای برون رفت از این وضعیت تغییر در معادلات و مناسبات منطقه ای و زمینه سازی برای چرخش راهبردی در مواضع عربستان سعودی است، تغییری که شاید در وهله اولیه سخت و ناممکن به نظر برسد اما ایران پتانسیلها و تواناییهای عزتمندانه ای برای دگرگونی در شرایط را داراست. رفاقت در عین رقابت تضاد منافع یا گاه تقابل منافع میان دو قطب قدرت اصلی در ژئوپلتیک خاورمیانه بر کسی پوشیده نیست و ایران و عربستان همواره به دلایل مختلف تاریخی و میدانی با یکدیگر جدال و کشاکشی پنهان و گاه عیان و نمایان داشته اند. هر دوی این کشورها خود را قدرتمندترین و اثر گذارترین قدرت در هارتلند جهان میخواهند و برای تحقق آن اهتمام میورزند. نکته اما اینجاست که میتوان در عین رقابت یا عدم همپوشانی در دیدگاهها و رویکردها در راستای منافع مشترک به یک توازن منفی مقبول و اعتماد بخش دست یافت و در عین رقابت، رفاقت نیز داشت. امرور تاریخچه روابط دو کشور نیز نشان میدهد که در فواصل و برهه هایی با وجود تضاد دیدگاهها و منافع، دو کشور توانسته اند روابط حسنه و مطلوب دیپلماتیکی داشته و همکاریهای مطلوبی نیز با یکدیگر داشته باشند و بر روی منافع مشترک به تشریک مساعی بپردازند. اوج این وضعیت را در دوران سازندگی و پس از آن در زمان دولت اصلاحات شاهد بودیم. پس از حادثه مکه و سرکوب تظاهرات زائران ایرانی در مراسم برائت از مشرکین در مرداد ماه سال 66 روابط دو کشور به تیرگی عمیق و بیسابقه ای رهنمون شده و دو کشور به قطع ارتباط تمام عیار رهنمون شدند. با گذشت چند سال از این حادثه تلخ و ناگوار به تدریج یخ روابط میان دو کشور شکسته شد و بیگمان موثرترین فرد در این مسیر کسی نبود جز رئیس جمهوری وقت ایران، اکبر هاشمی رفسنجانی. مردی که معتقد بود منافع مشترک امت اسلام در کنار گذاشتن اختلافات و عدم تفرقه است و بدیهی بود که برقراری ارتباط و تفاهم میان ایران و عربستان به عنوان دو قطب قدرت بلامنازع در جهان اسلام یکی از مهمترین ارکان این دیدگاه بود. سیاستها و رویکردهای آیت ا... هاشمی و قدرت یابی هر چه بیشتر ایران و حرکت بر مدار توسعه پس از پایان جنگ 8 ساله حاکمان سعودی را نیز ترغیب به نزدیکی بیشتر و همسویی با طرف ایرانی کرد. در طول شانزده سال روابط میان ایران و عربستان با کمترین تنش و بیشترین سطح همکاریها مواجه بود اما برخی سخنان هیجانی و رویکردهای تهاجمی روابط میان ایران و کشورهای عرب منطقه را یکبار دیگر به چالشی تازه رهنمون کرد. وضعیتی که البته عربستانیها نیز چندان تمایلی بدان نشان نداده و با سفر سال 86 رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و استقبال بی نظیر و ستودنی از وی نشان دادند که مایل به نزدیکی و تفاهم میان طرفین هستند. رویکردی که البته مقبول طبع دولت مردان وقت نبوده و آنان ترجیح دادند که سبک و سیاق خود را پی بگیرند و به تدریج فاصله میان ایران و عربستان هر روز بیشتر از قبل شد و با خیزش مردم منطقه علیه حاکمین مستبد و بالاگرفتن نزاع های منطقه ای و اختلاف دیدگاه ایران و عربستان در این زمینه ها بر تنوره اختلاف و تقابل میان دو کشور بیشتر دمیده شده و به وضعیت فعلی رهنمون شدیم. بهره گیری از ظرفیتهای مغفول مانده بدون هیچ شک و شبهه ای دو طرف ایرانی و عربستانی به این حقیقت بدیهی واقف هستند که امکان حذف طرف مقابل از دایره معادلات منطقه ای ممکن و میسر نبوده و نمیتوان بازی چنین خطرناک را بسط و تعمیم داد. از طرف دیگر ظهور داعش در خاورمیانه که کنترل آن از دست بانیان خارج شده و منافع همگان را تهدید میکند، بطلان راهبرد تفوق یکطرفه قدرت در منطقه با حذف رقیب که در سوریه به منصه ظهور رسیده است و البته مسائل داخلی و بحران جابه جایی و جانشینی قدرت در خاندان آل سعود و موضوع بحرین و شیعیان شرق عربستان و قدرت یابی حوثیها در یمن و در عمق استراتژیک عربستان از جمله مواردی هستند که بازی یکطرفه و از موضع قدرت را برای عربستانیها به چالش کشیده و البته ظهور دولتی که بر راهبرد تعامل سازنده در روابط دیپلماتیک و در مواجهه با همسایگان تاکید دارد، زمینه را برای تغییر وضعیت بحرانی در روابط دو کشور مساعد کرده و به نظر میرسد اکنون بهترین زمان و فرصت برای نقش آفرینی فردی است که شهره به اتخاذ رویکردهای تعامل مدارانه و مداراطلبانه در روابط ایران و اعراب بوده و حاکمین عربستانی نیز نشان داده اند که اعتبار و شان ویژه ای برای وی قائل هستند. سفر آیت ا... هاشمی رفسنجانی به عربستان بی گمان میتواند آسمان تیره روابط ایران و عربستان را دچار دگرگونی کرده و یکبار دیگر ابرهای تفرقه و مخاصمه را از آن بدور دارد. سفر آیت ا... به عربستان اکنون تا بدان حد حیاتی و مورد التفات همگانی است که بزرگان دینی نیز نسبت بدان تصریح و تاکید داشته اند و بدیهی است که دولت اعتدال نیز این فرصت ویژه را که همسو با سیاستهای اعلامی و تبینی آن است قدر می نهد و باید دید با توجه به شرایط ویژه منطقه ای و ضرورت نزدیکی طرفین در راستای منافع مشترک این مهم چه هنگامه ای جامه حقیقت به خود میپوشد.