گیل خبر/مومن صالحی قسمت نهم* (این یادداشت ها در ۱۱ قسمت منتشر می شود) مدارس قدیمه وضعیت آموزش و سواد آموزی ، تا قبل از دوران جدید مشروطه ،عمدتا توسط مکتب خانه ها وده باب مدارس قدیمه دینی در رشت انجام میگرفت . مدارسی مثل حاج مجتهد ، مستوفی ،حاج سمیع،حاج علی اکبر، حاجی نایب الصدر و...در عین حال به جهت همجواری با روسیه و رفت و امد روشنفکران و سیاسیون ازطریق بندر انزلی به اروپا و تاسیس دارالفنون در تهران و اثرات این اخبار در رشت ، اولین مدرسه جدید در سال 1278 خورشیدی یعنی حدود 7 سال قبل از انقلاب مشروطه ، تحت عنوان «مظفریه ی شرافت» در رشت افتتاح شد.در اعتراض به این رویکرد جدید آموزشی ، مکتب داران سنت گرای قدیمی به مخالفت برخاسته و علم تکفیر را بلند کردند.اگر هوشیاری مسئولان فرهنگی آن دوران بویژه میرزا عیسی خان صدیق اعلم که مقام ریاست معارف واوقاف گیلان را داشت نبود ،چه بسا همچون شهرهای دیگر،با قتل و خونریزی همراه میشد و جانهایی ازدست میرفت .نزدیک بود که این مدارس جدید، به نام دینداری و تقدس گرایی و مبارزه با تکفیر تعطیل شود، اما با رونق مدارس جدید ،نفوذ مدارس قدیم کم شده و آفتاب دولتشان کم کم افول نمود. مدارس جدید رشت در حدود سالهای 1300 خورشیدی مدارس ابتدایی مثل فاریابی ، فردوسی ، عنصری ، رودکی ، مجدیه ، اسلام ، تمدن و چند مدرسه دیگر فعال بوده و به اموزش مشغول بودند. اموزش انان عمیق و تاثیرات زیادی در شخصیت دانش اموزان بجا میگذاشتند.چنانکه یک نفر فارغ التحصیل ششم ابتدایی ان دوران علاوه بر داشتن خطی خوش و نوشتن نستعلیق به زیبایی،مقدار زیادی شعر ومتون ادبی را حفظ بوده و به عنوان فردی با سواد و فرهیخته در یک محله معروف بود و مردم او را می شناختند. درس اول فارسی پنجم ابتدایی دیباچه گلستان سعدی بود و درس اول کلاس ششم کلیله و دمنه. این مطالب را اکنون در دانشکده ادبیات درس میدهند. حتی تا سالیان زیادی دربعدها ،داشتن کسی با مدرک دیپلم و یا لیسانس نایاب بوده وسواد معمول ،همان ششم ابتدایی بود. با این همه ، تعداد باسوادان بسیارکم و بیسوادی بیداد میکرد.از این رو در سال 1315 موج تازه ای از سواد آموزی، فضای ایران را فرا گرفت. مبارزه با بیسوادی و تشکیل کلاسهای شبانه اکابر با دو هدف تعلیم خواندن و نوشتن و تربیت فردی و اجتماعی و اموختن اطلاعات ضروری به بیسوادان مورد تاکید قرار میگرفت. دوره کلاس اکابر دو سال بود که در هفته شش ساعت تشکیل میشد. با رشد مدارس ابتدایی ،ضرورت تاسیس مدارس متوسطه نیز وجود داشت . بنا براین مدارس متوسطه ، فروغ برای دختران و شاهپور برای پسران در رشت ساخته شده و مورد بهره برداری قرار میگرفت. دبیرستان فروغ دبیرستان فروغ(17 شهریور فعلی) یکی از قدیمیترین دبیرستانهای دخترانه شهر رشت است که در سال 1282 خورشیدی تاسیس شد.بنای اصلی مدرسه در محله آفخرا کوچه آذربانی قبلا بیمارستان بوده وبوسیله آمریکایی ها با نام مدرسه اناثیه آمریکایی شروع به کار کرد .بودجه مدرسه توسط انجمن خیریه امریکا تامین میشد و ماری کلارک مدیریت ان را به عهده داشت. در سال 1312 با اخذ مجوز دوره کامل متوسطه با نام فروغ شروع به فعالیت کرد.این دبیرستان با تدریس رشته خیاطی و کودک یاری شروع به کار نمود و سپس رشته های طبیعی و علمی نیز به ان اضافه شد. این دبیرستان که با نامهای مهستی وفروغ و هفده شهریور فعالیت میکرد ، برای بیشتر زنان تحصیل کرده گیلانی که هم اکنون چه در رشت و چه در سایر شهرها و کشورهای جهان زندگی میکنند نامی پرازخاطره های تلخ و شیرین است.شاگردان قبلی فروغ که از اقصی نقاط ایران و جهان برای تجدید خاطره به مدرسه محبوب خود مراجعه میکنند با دربهای بسته این بنای تاریخی متعلق به آموزش و پرورش مواجه میشوند.ساختمانی که تا سال 1396 فعالیت آموزشی داشته و در بهترین جای شهر میتواند ، فقط با فراخوان یاری رسانی، از شاگرادن قبلی اش،که هریک در گوشه ای از ایران و جهان متمکن و صاحب نام هستند، تبدیل به موزه آموزش و پرورش دررشت شود ،هم اینک در حال تخریب و نابودی است.درزمان حاضر این مدرسه به شماره 24379 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. دبیرستان شاهپور مدرسه مظفر رشت در سال 1298 خورشیدی به همت حاکم وقت گیلان در سبزه میدان رشت با نام مدرسه متوسطه نمره یک آغاز به کار کرد. بعد از چند سال این مدرسه به ساختمانی در زیر کوچه منتقل شد .اما نهایتا در دوره پهلوی با نام شاهپورساختمان مدرسه ، در قسمتی ازاراضی ناصریه (میدان فرهنگ) درزمینی به وسعت 17 هزار مترمربع ، توسط مهندس المانی شولتس ساخته شدو درسال 1314 به پایان رسید . با شروع سال تحصیلی 16- 1315 ، از ابتدای صبح نوزدهم مهر ماه سال 1315 در یک روز افتابی پاییزی ،سوپورهای بلدیه ، خیابان تازه تاسیس سپه با آن کف سنگفرش خاکی اش را آب و جاروب میکردند . بر روی هر درخت و بنایی که میشد، پرچم ایران را آویخته بودند. شورو حالی شهررا تحت تاثیر خود قرارداده بود .وزیر معارف اقای علی اصغر حکمت برای افتتاح این مدرسه بزرگ و فاخر وارد رشت شده بود. بالاخره در مراسم جشنی با شکوه ،بهمراه شادمانی مردم ومیهمانان، با سخنرانی وزیرمعارف و با حضور421 نفراز دانش اموزان ومعلمان، مدرسه تاریخی و بزرگ شاهپور( شهید بهشتی ) کار خود را آغاز نمود. با گذشت بیش از هشتاد سال از فعالیت های آموزشی این دبیرستان ، تعداد زیادی از مفاخر علمی گیلان و ایران و جهان از فارغ التحصیلان این مرکز آموزشی بزرگ میباشند.نقش دانش آموزان ودبیران برجسته این مدرسه درمرکزیت تحولات وقوع انقلاب اسلامی در گیلان انکار ناپذیر است. در ابان ماه سال 1357 در تجمع وسیعی از تظاهر کنندگانی که به جلو داری روحانی شاخص منطقه، اقای احسانبخش برای اعتراض به رژیم شاه درحیاط مدرسه جمع شده بودند، بعد از قرائت شعری که با آهنگ مرثیه واری توسط آقای احسانبخش خوانده میشد و مردم هم تکرار میکردند، این مدرسه ،آزادگان نامیده شد و تا هفت تیر ماه سال 1360 به همین نام ،خوانده میشد . هفتم تیرماه ، بعد از نماز مغرب و عشا ،با انفجار محل حزب جمهوری اسلامی در تهران و شهادت 72 تن از یاران انقلاب وسید آنان محمد حسین حسینی بهشتی که در ان زمان چهره پر نفوذ انقلاب اسلامی و رئیس دیوان عالی کشور بود،نوجوان شانزده ساله ای که شاگرد همین مدرسه و از فعالان انقلابی آن دوران بود،سحرگاه روز بعد از انتشار این خبر، با نصب پرده ای روی تابلوی نام مدرسه آزادگان،اسم مدرسه را شهید بهشتی گذاشت و کسی دیگر نتوانست آن نام را بردارد و از ان سال تا کنون بیش از 38 سال این مدرسه با چنین نامی به فعالیت مشغول است . آن پسرک نوجوان انقلابی ، سروش اکبرزاده ، بعدها به ریاست شورای شهر رشت نیز رسید. این مدرسه که جزو 48 مدرسه تاریخی و ماندگار کشور است ، در ۲۶ آذر ماه ۱۳۵۶ با شماره ی ۱۵۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.در طی سالهای گذشته چندین مورد تخریب اساسی از جمله آتش سوزی باعث تهدید تعطیلی این مرکز بزرگ آموزشی شده بود که با همت مدیران وقت سریعا بازسازی شده و همچنان بر تارک آموزش و پرورش استان گیلان، با هزاران هزار خاطره میدرخشد. شرکت واحد از جمله اقدامات سال 1315 ، گذاشتن سرویس آمد و شد دانش اموزان بود که به علت دوری مسیرانان با دایر شدن خط اتوبوسرانی حل مشکل شد. اداره شهربانی سه ایستگاه برای سه اتوبوس تعیین و درساعات معینه در انجا حاضربود و با گرفتن 20 دینار معادل یک پنجم یک ریال دانش اموزان را سوار میکردو در توقف گاه مخصوص پیاده میکرد. این اقدام اولین قدم برای دایر کردن شرکت واحد و خطوط اتوبوسرانی شهری در رشت به حساب می اید که سی سال بعد در سال 1345 با چند دستگاه اتوبوس تازه خریداری شده ماگیروس تاسیس گردید. درب های اتوماتیک بادی پنوماتیک این اتوبوسها در ان دوران توجه زیادی را جلب میکرد. در سال 1345 سرویس های دو گانه ای را با کرایه دو ریال با چاپ بلیط های کاغذی به اندازه حدودی 2×6 سانت که لوگوی شرکت واحد بصورت یکرنگ با رنگ سبز تند در وسط ان کاغذ سفید شیری رنگ درج شده بود،برای دور شهر گذاشت. ایستگاه اول از روبروی پاساژ سالار به فرهنگ و پل عراق و استخر و زرجوب و شهرداری و سرویس دوم همین مسیر را از دهنه میدان ابتدای خیابان شریعتی بالعکس طی میکرد. دوازدهمین شهردار در فروردین ماه سال 1315 با عزیمت اقای اسدالله مجلسی به تهران ، آقای قاسم مقدم به سمت شهرداری رشت رسید .زمان مسئولیت او 23 ماه تا بهمن ماه 1316 طول کشید.ماموریت او را اقای جودی ،دادستان دیوان جزا طی ماموریتی که به گیلان داشت، خاتمه داد و او را منتقل به تهران نمود. احداث خیابان قرق کارگزار (چله خانه) ، سنگفرش خیابانهای قبلی ، برنامه ریزی و تامین بودجه و شروع عملیات اجرایی ساختن پلهای زرجوب وپل عراق ، اجرای طاق و اگوی خیابان شاهپور ، احداث ساختمان گل خانه باغ سبزه میدان ، برگزاری مناقصه آسفالت ریزی خیابانهای اصلی تازه احداث برای اولین باراز جمله امور عمرانی دوره دوازدهمین شهردار رشت بوده است. سفر رضا شاه دوماه بعد در اوایل اذر ماه همان سال رضا شاه به همراه ولیعد خود محمد رضا پهلوی بمناسبت شصتمین سال تولد رضا خان ، در حالی وارد رشت شده بودند که طاق نصرت های زیادی در رشت بر پا شده و هزینه تشریفات زیادی را بر شهر تحمیل کردند. انان از شهرهای لاهیجان و رشت و انزلی بازدید نمودند . شاه در کاخ میان پشته انزلی اقامت نموده و دکتر شافت وزیر اقتصاد و رییس پارلمان (رایشتاک) آلمان نازی که برای دیدار او به ایران امده بود (1936) ،مجبور شد به رشت امده و درکاخ انزلی با او دیدار کند .این ماجرا حدودا چهار سال قبل از شروع جنگ جهانی دوم بود. شهردار دکتر مهر ماه 1316 سید مهدی فاطمی حکمروای گیلان جای خود را پس از تقسیمات جدید کشوری به قاسم صور اسرافیل به عنوان فرماندار استان یکم داد. سیزدهمین شهردار رشت از اسفند ماه سال 1316 کار خود را آغاز نمود . دکتر آذر نوش که قبلا رئیس بهداری گیلان بود در یک روز با هوای خوب آفتابی اوایل اسفندماه ،با قبول سمت شهرداری کارش را آغاز نمود. او چون پزشک بود بطور طبیعی بیشترین توجه را به امور بهداشتی شهر داشته و شخصا به تمام رستوران ها و مهمان خانه ها و دکاکین سرکشی نمود تا کسی بر خلاف مقررات شهرداری رفتار نکند.آذر نوش تا نیمه اول اسفند ماه سال 1318 به مدت 24 ماه شهردار رشت بود . در همین سال( 1316 )بود که اصلاح لایحه قانون تقسیمات کشوری در مجلس شورای ملی به تصویب رسید و به موجب ان گیلان، استان اول تعیین شد و شهرهای زنجان و قزوین و ساوه و اراک و شهسوار به مرکزیت رشت تعیین شد. انتخابات دوره یازدهم مجلس شورای ملی نیز در همین سال انجام گرفت و اقای طالش خان رحمت سمیعی با 26047 رای و ابراهیم نبیل سمیعی با 25421 رای و به عنوان نمایندگان رشت در مجلس انتخاب شدند.جالب توجه است که بعد از 75 سال از ان تاریخ که جمعیت رشت چندین برابر شده در انتخابات سال 1383 نماینده ای با 19523 رای(صادق زاده) از سوی مردم رشت وارد مجلس شورای اسلامی دوره هفتم شد . توسعه بیمارستان ملی (پورسینا) و محصور کردن زمینی بمساحت چهل هزار متر مربع در سلیمانداراب رشت برای احداث ورزشگاه (شهید عضدی) ،تشکیل اتاق تجارت رشت و تاسیس شرکت اتو گیلان با سرمایه ششصد هزار ریال برای خرید و فروش اتومبیل و رزین (لاستیک) و لوازم مربوطه از دیگر وقایع مهم سال 1316 در رشت بوده است. سال 1317 تا نیمه اول اسفند ماه سال 1318 ،مجموعا به مدت 24 ماه با شهرداری دکتر آذرنوش گذشت.اذرنوش شهرداری را به حسام الدین عارفی به عنوان چهاردهمین شهردار رشت تحویل داد . ادامه ساخت و ساز پل زرجوب و پل عراق ، اسفالت خیابانها ، ساخت سه باب مستراح عمومی و ساختن میدان پل عراق از جمله اقدامات عمرانی سال 1317 بود. لینک قسمت اول  لینک قسمت دوم لینک قسمت سوم  لینک قسمت چهارم لینک قسمت پنجم لینک قسمت ششم لینک قسمت هفتم  لینک قسمت هشتم