۱۳۹۷/۰۳/۲۳ ۱۶:۳۰
گیل خبر/ محمود قلی پور*
*نویسنده و مدرس داستان
نگاهی به رمان «بند محکومین» نوشته کیهان خانجانی، نشر چشمه 1396
برای نوشتن درباره رمان بند محکومین، باید به نکات بسیاری توجه داشت اما آنچه بیش از همه نکات، سعی دارد از دل رمان بیرون بزند و خودنمایی کند، توجه به مسئله عشق است. رمان جذاب و ساده بند محکومین، روایت پیچیده و فاخری است از زندانی در رشت که بدترین نوع محکومان را در خود جای داده است؛ عاشقان. روایت هر یک از شخصیت های رمان با تأکید بر مسئله عشق او آغاز می شود و عشق در حقیقت مشخصه ای برای شناساندن شخصیت ها به مخاطب می شود. آزمان، خان، درویش، عمو، زاپاتا، لیلاج و تمامی کسانی که پا به جهان داستانی خانجانی می گذارند از پنجره عشق نگریسته می شوند؛ همان پنجره ای که پس از «مهمانی» تیرگی شب به خود می گیرد و سیاهی آینه وارش به نمایش واقعیتی از زاپاتای رشتی می پردازد. از این منظر باید خانجانی را راوی عشق دانست اما چرا ؟ او برای این روایت لطیف و ارزشمند، سراغ یکی از مخوف ترین مکان های یکی از زیباترین مناطق جغرافیای ایران می رود؟ پرسشی که پاسخش در نظر نویسنده پنهان شده به نگاه افلاطونی او در نگارش رمان وابسته است.
در عشق افلاطونی بر اساس «رساله مهمانی» دو خصلت «اهمیت نداشتن ذاتی محبوب» و «تحقیر جسمانیت» به عنوان دو ویژگی برجسته حائز اهمیت است. آنچه می توان در این رساله یافت این است که محبوب واقعی، مفهومی کلی و مطلق است که در جسمانیت ظهور نمی کند و امری ماورای حس است؛ به همین دلیل نویسنده، این عشاق را از جامعه زیبا و فریبنده ای چون گیلان جدا می کند و آنها را در بسته ترین و مخوف ترین فضای ممکن قرار می دهد. قرارگرفتن در بند محکومین، در کنار عارف شده های زیر تیغ، تلاشی است برای بروز این عشق افلاطونی. محرومیتی که در این بند در مواجهه با عشق هر زندانی به آن برمی خوریم، پس از یک ضیافت شگفت، شکلی جسمانی به خود می گیرد و یک هفته سخت را نصیب او می کند. گویی خانجانی تمام تلاش اش را به کار بسته تا با قراردادن محکومین در زندان لاکان رشت، ابتدا به آنها عشق شان را یادآوری کند و بعد از آن و روبه روشدن با زندانی تازه واردی که هویت نامشخصی دارد معنای یافته عشق شان را به صورت عینی مجسم کند و در نهایت با حذف او، جهان داستانی (بند محکومین) را با آشوبی بی سابقه دچار دگردیسی و با مسئله محرومیت به مثابه امر واقع روبه رو کند.
آنچه باید در داستان خانجانی و در کنار قدرت نثر و زبان او و زیر لایه های طنز بی ادعای نشئگی راوی داستان یعنی زاپاتا به آن توجه داشت، صداقت به عنوان دستاوردی از پشت کردن به فضای عمومی حاکم بر جامعه است. از زاویه دید شخصیت های رمان، در بند محکومین تنها دو چیز اهمیت دارد: عشق و اسباب؛ عشق برای زنده نگه داشتن روح و اسباب (مخدر) برای سرپا نگه داشتن عقل غیرمدرن. عقلی که اینجا از آن سخن می گوییم تمام تلاش اش را معطوف به این نکته می کند که قرار نیست آنچه خارج از جهان داستان و زیر سایه خرد محض پذیرفته می شود، در این جهان پذیرفتنی باشد. اتفاقاً عقل واگرا در بند محکومین تمام تلاش اش را می کند تا دربند معادلات روزمره نشود و چه کسانی بهتر از محکومین انتهای خط می توانند به این مسئله نمود عینی بدهند؟ اینها تمامی عرف و قواعد جهان سرمایه داری را زیر پا می گذارند تا عشق به عنوان یک معنا زنده بماند. تلاش خانجانی و به تبع او، شخصیت های به ظاهر کمدی رمان، تداعی کننده وضعیتی تراژیک در رویارویی با روزمرگی و عاشقیت های فارغ از محرومیت است. و در نهایت داستان و در اوج این محرومیت کامل و هجران وصف ناپذیر، گشودگی رخ می دهد، انسان به تمامی و به معنای حقیقی خود ظاهر می شود، پالوده می شود از آلودگی ها، پذیرفته و در نهایت آرام می شود. درک معنای واقعی عشق از منظر افلاطونیون و خانجانی به عنوان نمایشگر عشق این چنینی، به آنجا می رسد که زاپاتا، تنها در اتاق شماره هفت بند محکومین زندان لاکان رشت، تمام قواعد عرفی جهان را زیر سؤال می برد و حتی نیازی نمی بیند که بداند آن ناشناس چه سرانجام محتومی دارد. آنچه قرار است به نمایش گذاشته شود، پایان عاشق است؛ پذیرش وضعیت موجود با اتکا به توان دیگری... و آن دیگری پدیده ای نیست جز حقیقت معشوق.
خانجانی از پس چندین و چند داستان و کتابی که تاکنون از او به دست مخاطب رسیده، شهرتی خاص در تدریس داستان نویسی پیدا کرده اما آنچه نباید از آن غافل شد و نادیده گرفت «خانجانی نویسنده» است؛ نویسنده ای مسلط، دانا و البته فیلسوف که با مهارتی خاص به بدترین انسان های جهان از نگاه عام، خصلتی خاص و ناب می دهد؛ از این رو باید این کتاب ارزشمند را خواند و به عنوان یک رمان شاخص ایرانی معرفی کرد.
*به نقل از روزنامه همشهری 21 خرداد 97
گیل خبر: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.
نگاهی به رمان «بند محکومین» نوشته کیهان خانجانی، نشر چشمه 1396
برای نوشتن درباره رمان بند محکومین، باید به نکات بسیاری توجه داشت اما آنچه بیش از همه نکات، سعی دارد از دل رمان بیرون بزند و خودنمایی کند، توجه به مسئله عشق است. رمان جذاب و ساده بند محکومین، روایت پیچیده و فاخری است از زندانی در رشت که بدترین نوع محکومان را در خود جای داده است؛ عاشقان. روایت هر یک از شخصیت های رمان با تأکید بر مسئله عشق او آغاز می شود و عشق در حقیقت مشخصه ای برای شناساندن شخصیت ها به مخاطب می شود. آزمان، خان، درویش، عمو، زاپاتا، لیلاج و تمامی کسانی که پا به جهان داستانی خانجانی می گذارند از پنجره عشق نگریسته می شوند؛ همان پنجره ای که پس از «مهمانی» تیرگی شب به خود می گیرد و سیاهی آینه وارش به نمایش واقعیتی از زاپاتای رشتی می پردازد. از این منظر باید خانجانی را راوی عشق دانست اما چرا ؟ او برای این روایت لطیف و ارزشمند، سراغ یکی از مخوف ترین مکان های یکی از زیباترین مناطق جغرافیای ایران می رود؟ پرسشی که پاسخش در نظر نویسنده پنهان شده به نگاه افلاطونی او در نگارش رمان وابسته است.
در عشق افلاطونی بر اساس «رساله مهمانی» دو خصلت «اهمیت نداشتن ذاتی محبوب» و «تحقیر جسمانیت» به عنوان دو ویژگی برجسته حائز اهمیت است. آنچه می توان در این رساله یافت این است که محبوب واقعی، مفهومی کلی و مطلق است که در جسمانیت ظهور نمی کند و امری ماورای حس است؛ به همین دلیل نویسنده، این عشاق را از جامعه زیبا و فریبنده ای چون گیلان جدا می کند و آنها را در بسته ترین و مخوف ترین فضای ممکن قرار می دهد. قرارگرفتن در بند محکومین، در کنار عارف شده های زیر تیغ، تلاشی است برای بروز این عشق افلاطونی. محرومیتی که در این بند در مواجهه با عشق هر زندانی به آن برمی خوریم، پس از یک ضیافت شگفت، شکلی جسمانی به خود می گیرد و یک هفته سخت را نصیب او می کند. گویی خانجانی تمام تلاش اش را به کار بسته تا با قراردادن محکومین در زندان لاکان رشت، ابتدا به آنها عشق شان را یادآوری کند و بعد از آن و روبه روشدن با زندانی تازه واردی که هویت نامشخصی دارد معنای یافته عشق شان را به صورت عینی مجسم کند و در نهایت با حذف او، جهان داستانی (بند محکومین) را با آشوبی بی سابقه دچار دگردیسی و با مسئله محرومیت به مثابه امر واقع روبه رو کند.
آنچه باید در داستان خانجانی و در کنار قدرت نثر و زبان او و زیر لایه های طنز بی ادعای نشئگی راوی داستان یعنی زاپاتا به آن توجه داشت، صداقت به عنوان دستاوردی از پشت کردن به فضای عمومی حاکم بر جامعه است. از زاویه دید شخصیت های رمان، در بند محکومین تنها دو چیز اهمیت دارد: عشق و اسباب؛ عشق برای زنده نگه داشتن روح و اسباب (مخدر) برای سرپا نگه داشتن عقل غیرمدرن. عقلی که اینجا از آن سخن می گوییم تمام تلاش اش را معطوف به این نکته می کند که قرار نیست آنچه خارج از جهان داستان و زیر سایه خرد محض پذیرفته می شود، در این جهان پذیرفتنی باشد. اتفاقاً عقل واگرا در بند محکومین تمام تلاش اش را می کند تا دربند معادلات روزمره نشود و چه کسانی بهتر از محکومین انتهای خط می توانند به این مسئله نمود عینی بدهند؟ اینها تمامی عرف و قواعد جهان سرمایه داری را زیر پا می گذارند تا عشق به عنوان یک معنا زنده بماند. تلاش خانجانی و به تبع او، شخصیت های به ظاهر کمدی رمان، تداعی کننده وضعیتی تراژیک در رویارویی با روزمرگی و عاشقیت های فارغ از محرومیت است. و در نهایت داستان و در اوج این محرومیت کامل و هجران وصف ناپذیر، گشودگی رخ می دهد، انسان به تمامی و به معنای حقیقی خود ظاهر می شود، پالوده می شود از آلودگی ها، پذیرفته و در نهایت آرام می شود. درک معنای واقعی عشق از منظر افلاطونیون و خانجانی به عنوان نمایشگر عشق این چنینی، به آنجا می رسد که زاپاتا، تنها در اتاق شماره هفت بند محکومین زندان لاکان رشت، تمام قواعد عرفی جهان را زیر سؤال می برد و حتی نیازی نمی بیند که بداند آن ناشناس چه سرانجام محتومی دارد. آنچه قرار است به نمایش گذاشته شود، پایان عاشق است؛ پذیرش وضعیت موجود با اتکا به توان دیگری... و آن دیگری پدیده ای نیست جز حقیقت معشوق.
خانجانی از پس چندین و چند داستان و کتابی که تاکنون از او به دست مخاطب رسیده، شهرتی خاص در تدریس داستان نویسی پیدا کرده اما آنچه نباید از آن غافل شد و نادیده گرفت «خانجانی نویسنده» است؛ نویسنده ای مسلط، دانا و البته فیلسوف که با مهارتی خاص به بدترین انسان های جهان از نگاه عام، خصلتی خاص و ناب می دهد؛ از این رو باید این کتاب ارزشمند را خواند و به عنوان یک رمان شاخص ایرانی معرفی کرد.
*به نقل از روزنامه همشهری 21 خرداد 97
همرسانی کنید:
نظر شما: