گیل خبر/ امیرحسین میلانچی* این روزها زمزمه مرگ اکثر از صنایع پر سابقه شهر رشت بیش از هر زمانی به گوش می رسد. صنایعی که زمانی رونق منحصر بفردی به شهرمان داده بودند. از بازار مسگران گرفته تا راسته سمسارانِ مسجد کاسه فروشان، استادکارهای ماهر و صنعت کاران چیره دست پایه ثابت تصورات ذهنی رشتی ها از این اماکن بوده است. پس از گذر از بازار مسگران به سمت مسجد کاسه فروشان حرکت کردیم و به راسته سمساران رسیدیم. جایی که حدود شصت یا هفتاد سال پیش محل فروش جهیزیه برای عروس خانم ها بوده است. یکی از اصلی ترین اقلام جهیزیه آن دوران «صندوق» بود. ضرورت وجود صندوق به حدی بوده است که کسی عروس بدون صندوق به خانه بخت نمی فرستاد. در این میان تنها نام یک صندوق ساز بود که در تمام راسته مسگران از دهان کسبه خارج می شد: «رضا صندوق ساز»؛ کسی که سال ها در آن راسته صندوق ساخته و حالا دیگر در آن راسته نیست. پس به آدرس جدید آن رجوع شد. او در حجره ای واقع در گاراژ حاج صمد خانِ محله باقرآباد رشت به کسب کار خود ادامه می دهد. 73 سال صندوق سازی در رشت «رضا ظهرپیما» معروف به رضا صندوق ساز از 6 سالگی وارد صنعتِ صندوق سازی شد. 73 سال است که در این صنعت فعالیت می کند. اولین و ماهرترین استادکار او احمد علی بود که از روسیه به رشت آمده بود. او به این باور است که دیگر کسی در ایران نیست که بتواند با کیفیت کار و تولید او در این صنعت فعالیت کند. به همین خاطر به همشهری می گوید: اگر کسی در ایران پیدا شود که مثل من صندوق بسازد به او جایزه می دهم. صندوق ساز هست ولی صندوق آن ها بیش از سه ماه دوام ندارد. صندوق ساز های این دوره و زمانه، صندوق ساز نیستند، جعبه را حلب می زنند و به جای صندوق می فروشند. در گرگان و آمل صندوق می سازند ولی نه صندوق مرغوب. رضا صندوق ساز نسبت به ساخته های دستِ خود تعصب مثال زدنی دارد: من در حجره ام صندوقی دارم که وقتی هجده سال داشتم و سرکارگر بودم آن را ساختم. حدود شصت سال پیش آن را فروختم و چند سال پیش که صاحبش قصد فروش آن را داشت خریدم. به نوعی این صندوق دفترچه خاطرات من است. زمانی که در حجره استاد کارم بودم از آن جدا شدم و وقتی خودم استادکار شدم دوباره به آن رسیدم. رضا صندوق ساز در کارگاه خود دو نوع صندوق می سازد. صندوق «تورنده» که بدون آهن و حلب است و بدنه خارجی آن از چوب است و صندوق «روسی» که در ساخت آن از آهن و حلب استفاده می شود و وزن و استحکام بالایی دارد. او می گوید به طور کلی دوره آموزش شاگرد یا همان کارآموز با برشکاری با «فقان» و سپس نجاری شروع می شد و در ادامه با آهنگری و حلب سازی ادامه می یافت و در انتها با نقاشی و رنگ زدن پایان می گرفت. نکته اساسی در صندوق سازی این است که استاد کار می بایست علاوه بر داشتن تمامی هنر های فوق ذکر، همه مراحل کار را با دست انجام دهد. به زعم او صنعت صندوق سازی که به نوعی شناسنامه صنایع شهر رشت به حساب می آید متشکل از چندین هنر است و این موضوع این صنعت را بسیار پر زحمت می کند. رمزو راز صندوق های چوبی و حلبی یک صندوق متشکل است از یک جعبه چوبی که به دقت نجاری شده است، یک بدنه حلبی که جعبه چوبی را در بر می گیرد و وظیفه محافظت از صندوق را بر عهده دارد، چند ردیف تسمه آهنی که در محورهای طولی و عرضی از صندوق محافظت می کنند، یک قفل صدا دار که به «زاموک» معروف است، دو گیره در دو طرف صندوق، چفته و رَزَک. وی توضیح می دهد: قیمت صندوق ها بسیار متفاوت است. صندوقی روسی با گل میخ و ابعاد بزرگ تا پنج میلیون تومان هم می رسد و در مقابل صندوق تورنده با چوب نا مرغوب پنجاه هزار تومانی هم وجود دارد. اما صندوق روسی دویست سال می کند و صندوق تورنده یک سال. استادکار ظهر پیما در رابطه با محو شدن صندوق ها از سطح بازار چنین می گوید: از دوره ای که کمد وارد بازار شد، صندوق ها روز به روز کم طرفدار تر شدند تا به امروز که اصلا کسی از صندوق چیزی به خاطر نمی آورد. البته ناگفته نماند که بعضی از همکاران ما هم باعث خرابی بازار شدند. به جای استفاده از چوب نراد خشک متروکوب، از چوب صنوبر صندوق ساختند و در واقع کار عیب دار به مشتری تحویل دادند. عیب کار هم این است که چوب صنوبر پس از مدتی بخار پس می دهد و درون صندوق را خیس می کند. این اتفاق باعث می شد آن شش بقچه لباس زنانه یا کت و شلوار مردانه هم خیس و پس از مدتی پوسیده شود و آن مشتری مجبور شود لباس و صندوق را با هم دور بریزد. وی می افزاید: یکی دیگر از مشکلات این صنعت این است که مشتریان از وجود چنین کالایی که با زحمات فراوان ساخته می شود اطلاعی ندارند. اگر نمایشگاه یا فروشگاهی وجود داشت شاید با به نمایش گذاشتن این کالا می توانست مشتریان این کسب و کار را افزایش دهد. عدم حمایت از صندوق سازی اما مشکل همیشگی و ثابت تمام استادکارهای قدیمی رشت، عدم حمایت مسئولین مربوط به کسب کارهای قدیمی این شهر است.در این رابطه این استادکار می گوید: من فقط برای خودم نمی گویم برای تمام استاد کارها می گویم، جناب آقای مسئول نگذار صنایع قدیمی این شهر که حکم شناسنامه رشت را داند از بین بروند. وی ادامه می دهد: مسئولین مختلفی به اینجا آمدند ولی هیچکدام کوچکترین قدمی در راه کمک به این کسب و کار برنداشتند. دو سال پیش دو آقا و یک خانم از سازمان میراث فرهنگی آمدند و عکس گرفتند و قرار شد که با من تماس بگیرند، تا امروز که دو سال از آن دیدار گذشته من منتظر تماس آن ها هستم. در صدا و سیما هم گفتم که اگر من بمیرم این صنعت هم مرده... اجازه ندهید این هنر از بین برود. کمترین درخواست من این است بگذارید این هنر را به چند جوان خوش ذوق یاد بدهم تا پس از مرگم شهرمان از این کسب و کار دیرینه محروم نماند. این روزها تمام کار رضا صندوق ساز این است که هر چند ماه یکبار صندوقی را تعمیر کند و یا بفروشد. شاید به دلیل همین بازار ضعیف و درآمد کم است که به فرزندانش اجازه ورود به این صنعت را نمی دهد. بزرگترین درد رضا صندوق ساز این است که از اکثر نقاط کشور مشتری برای تعمیر و یا خرید صندوق به حجره اش می آید ولی در شهر خودش که 70 سال کار کرده کسی به او توجه نمی کند. * همشهری گیلان عکس: پدرام اقدامی