گیل خبر/ حجت الاسلام سجاد ساغری پیامبر اکرم(ص) مى‏فرماید: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است،هر کس همه این ماه را روزه بگیرد بر خدا واجب است که همه گناهانش را ببخشد، بقیه عمرش را تضمین کند و او را از تشنگى و عطش دردناک روز قیامت امان دهد.» «رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناى شدت حرارت گرفته شده و به معناى سوزانیدن می باشد.(۱) چون در این ماه گناهان انسان بخشیده می شود، به این ماه مبارک رمضان گفته‏ اند. پیامبر اکرم(ص) مى‏فرماید: «انما سمى الرمضان لانه یرمض الذنوب؛(۲) ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را می سوزاند.» رمضان نام یکى از ماه‏هاى قمرى و تنها ماه قمرى است که نامش در قرآن آمده است و یکى از چهار ماهى است که خداوند متعال جنگ را در آن حرام کرده است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.) در این ماه کتاب‏هاى آسمانى قرآن‏ کریم، انجیل، تورات، صحف و زبور نازل شده است.(۳) این ماه در روایات اسلامى ماه خدا و میهمانى امت پیامبر اکرم(ص) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در این ماه در نهایت کرامت و مهربانى پذیرایى می کند؛ پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است،(۴) هر کس همه این ماه را روزه بگیرد بر خدا واجب است که همه گناهانش را ببخشد، بقیه عمرش را تضمین کند و او را از تشنگى و عطش دردناک روز قیامت امان دهد.»(۵) این ماه، در میان مسلمانان از احترام، اهمیت و جایگاه ویژه‏اى برخوردار و ماه سلوک روحى آنان است و مؤمنان با مقدمه‏ سازى و فراهم کردن زمینه‏ هاى معنوى در ماه‏هاى رجب و شعبان هر سال خود را براى ورود به این ماه شریف و پربرکت آماده می کنند، و با حلول این ماه با شور و اشتیاق و دادن اطعام و افطارى به نیازمندان، شب‏ زنده‏ دارى و عبادت، تلاوت قرآن، دعا، استغفار، دادن صدقه، روزه‏ دارى و… روح و جان خود را از سرچشمه فیض الهى سیراب مى‏کنند. فضائل ماه رمضان یک: برترین ماه سال ماه مبارک رمضان به جهت نزول قرآن کریم در آن و ویژگی هاى منحصرى که دارد در میان ماه‏هاى سال‏ قمرى برترین است؛ قرآن کریم می فرماید: «ماه رمضان ماهى است که قرآن براى هدایت انسان‏ها در آن نازل شده است.»(۶) پیامبر گرامى(ص) درباره ماه رمضان مى‏فرماید: «اى مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روى آورد، ماهى که نزد خدا از همه ماه‏ها برتر و روزهایش بر همه روزها و شب‏هایش بر همه شب‏ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهى است که شما در آن به میهمانى خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‏ اید، نفس‏هاى شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است…. بهترین ساعاتى است که خداوند به بندگانش نظر رحمت می کند… .»(۷)دو: نزول کتب آسمانى در این ماه تمام کتب بزرگ آسمانى مانند: قرآن کریم، تورات، انجیل، زبور، صحف در این ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(ع) مى‏فرماید: «کل قرآن کریم در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم(ص) و صحف ابراهیم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجیل در روز سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هیجدهم ماه رمضان نازل شد.»(۸) سه : توفیق روزه در ماه رمضان خداوند متعال توفیق روزه‏ دارى را به بندگانش داده است؛ «پس هر که ماه [رمضان] را درک کرد، باید روزه بگیرد.»(۹) انسان افزون بر جنبه مادى و جسمى، داراى بُعد معنوى و روحى هم هست و هر کدام در رسیدن به کمال مطلوب خود، برنامه‏ هاى ویژه را نیاز دارند، یکى از برنامه‏ ها براى تقویت و رشد بُعد معنوى، تقوا و پرهیزگارى است؛ یعنى اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوى رشد و پرورش دهد و به طهارت و کمال مطلوب برسد، باید هواى نفس خود را مهار کند و موانع رشد را یکى پس از دیگرى بر دارد و خود را سرگرم لذت‏ها و شهوات جسمى نکند. یکى از اعمالى که در این راستا مؤثر و مفید است روزه‏ دارى است، قرآن کریم می فرماید: «… اى افرادى که ایمان آورده‏اید! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر پیشینیان از شما نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.»(۱۰) برخى از فواید و فضائل روزه: الف. تقویت تقوا، پرهیزگارى و اخلاص؛(۱۱) امام صادق(ع) مى‏فرماید: خداوند متعال فرموده: «روزه از من است و پاداش آن را من می دهم.»(۱۲) حضرت فاطمه(س) مى‏فرماید: «خداوند روزه را براى استوارى اخلاص، واجب فرمود.»(۱۳) ب. مانع عذاب‏هاى دنیوى و اخروى: امام على(ع) مى‏فرماید: «روزه روده را باریک می کند گوشت را می ریزد و از گرماى سوزان دوزخ دور می گرداند.»(۱۴) پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «روزه سپرى در برابر آتش است.»(۱۵) ج. آرامش روان و جسم: روزه‏ دارى روح و روان و قلب و دل و نیز جسم را آرامش داده و باعث سلامتی روح و تندرستى جسم می شود. پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.» باز می فرماید: «معده خانه تمام دردها و امساک (روزه)بالاترین داروهاست.»(۱۶) حضرت امام باقر(ع) می فرماید: «روزه و حج آرام‏ بخش دلهاست.»(۱۷) حضرت على(ع) می فرماید: «خداوند بندگان مؤمن خود را به وسیله نمازها و زکات و حدیث در روزه‏ دارى روزه‏هاى واجب (رمضان) براى آرام کردن اعضا و جوارح آنان، خشوع دیدگانش و فروتنى جان‏هایشان و خضوع دلهایشان حفظ می کنند.»(۱۸) امروزه در علم پزشکى و از نظر بهداشت و تندرستى نیز در جاى خود ثابت شده که روزه دارى تأثیرهاى فراوانى بر آرامش روح و روان و سلامتى جسم و بدن دارد، دفع چربی هاى مزاحم، تنظیم فشار، قند خون، و… نمونه آن است.(۱۹) د. مانع نفوذ شیطان: امام على(ع) به پیامبر اکرم(ص) عرض کرد: یا رسول الله! چه چیزى شیطان را از ما دور می کند؟ پیامبرگرامى(ص) فرمود: روزه چهره او را سیاه می کند و صدقه پشت او را می شکند.»(۲۰) بنابراین، روزه مانع نفوذ شیطان‏هاى جنى و انسى شده و وسوسه‏ هاى آنان را خنثى می کند. ه . مساوات بین غنى و فقیر: انسان روزه‏ دار در هنگام گرسنگى و تشنگى، فقرا و بینوایان را یاد مى‏کند و در نتیجه به کمک آن‏ها می شتابد. حضرت امام حسن عسگرى(ع) درباره علت وجوب روزه می فرماید: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتیجه به نیازمند کمک کند.»(۲۱) و. احیاء فضائل اخلاقى حضرت امام رضا(ع) درباره علت وجوب روزه می فرماید: «تا مردم رنج گرسنگى و تشنگى را بچشند و به نیازمندى خود در آخرت پی ببرند و روزه‏ دار بر اثر گرسنگى و تشنگى خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر باشد و بدین سبب مستحق ثواب شود،… روزه موجب خوددارى از شهوات است، نیز تا روزه در دنیا نصیحت‏گر آنان باشد و ایشان را در راه انجام تکالیفشان رام و ورزیده کند و راهنماى آنان در رسیدن به اجر باشد و به اندازه سختى، تشنگى و گرسنگى که نیازمندان و مستمندان در دنیا می چشند پى ببرند و در نتیجه، حقوقى که خداوند در دارایی هایشان واجب فرموده است، به ایشان بپردازند… .»(۲۲) ۴٫ وجود شب قدر در این ماه شب قدر از شب‏هایى که برتر از هزار ماه است و فرشتگان در این شب به اذن خدا فرود می آیند و جمیع مقدرات بندگان را در طول سال تعیین می کنند(۲۳) و وجود این شب در این ماه مبارک نعمت و موهبتى الهى بر امت پیامبر گرامى اسلام(ص) است و مقدرات یک سال انسان‏ها (حیات، مرگ، رزق و…) براساس لیاقت‏ها و زمینه‏ هایى که خود آنها به وجود آورده‏ اند تعیین می شود و انسان در چنین شبى با تفکر و تدبر می تواند به خود آید و اعمال یک سال خود را ارزیابى کند و با فراهم آوردن زمینه مناسب بهترین سرنوشت را براى خود رقم زند.(۲۴) حضرت امام صادق(ع) می فرماید: «تقدیر مقدرات در شب نوزدهم و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضاء آن در شب بیست و سوم است.»(۲۵) ۵٫ بهار قرآن نظر به این‏که قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده و تلاوت آیات آن در این ماه فضیلت بسیارى دارد، در روایات اسلامى، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن یاد شده است؛ چنان‏که حضرت امام باقر(ع) مى‏فرماید: «هر چیزى بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.»(۲۶) یک نکته! بدیهى است فضائل و ثواب‏هایى که براى ماه مبارک رمضان و روزه‏ دارى ذکر شده و به برخى از آن‏ها اشاره شد، از آنِ کسانى است که حقیقت آن را درک کنند و به محتواى آن عمل و در گفتار و کردار به کار گیرند و به آن‏ها جامه عمل بپوشانند. چنان در روایات اسلامى براى روزه‏ دارى آدابى ذکر شده و کسانى که صرفاً تلاوت قرآن می کنند، ولى به آیات و احکام آن عمل نمى‏کنند و یا آن که از روزه‏ دارى تنها رنج گرسنگى و تشنگى را می کشند و بوسیله گناه، تأثیر روزه را از بین می برند و ماه مبارک رمضان و فضاى معنوى آن تأثیرى بر اشخاصى بر جاى نمی گذارد، مورد نکوهش قرار گرفته‏ اند. چنان‏که پیامبر اکرم(ص) به زنى که با زبان روزه کنیز خود را دشنام می داد فرمود: چگونه روزه‏ دارى و حال آن‏که کنیزت را دشنام می دهى؟! روزه فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خداوند آن را علاوه بر این دو، مانع کارها و سخنان زشت که روزه را بی اثر می کنند قرار داده است، چه اندکند روزه‏ داران و چه بسیارند کسانى که گرسنگى می کشند.»(۲۷) حضرت امام سجاد(ع) در دعاى حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض مى‏کند: به وسیله روزه این ماه یاریمان ده تا اندام‏هاى خود را از معاصى تو نگه داریم و آن‏ها را به کارهایى گیریم که خشنودى تو را فراهم آورد، تا با گوش‏هایمان سخنان بیهوده نشنویم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابیم و تا دستمانمان را به سوى حرام نگشاییم و با پاهایمان به سوى آن‏چه منع شده ره نسپاریم و تا شکمهایمان جز آن‏چه را تو حلال کرده‏اى در خود جاى ندهد و زبان‏هایمان جز به آن‏چه تو خبر داده‏اى و بیان فرموده‏اى گویا نشود… (۲۸) بنابراین در ماه مبارک باید تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توکل و توسل از اهل‏ بیت(ع) و عمل به دستورها و احکام قرآن کریم و دورى از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعى، عبادت، شب‏زنده‏ دارى، درک فضیلت شب قدر و… فضیلت ماه مبارک رمضان را درک کرد و از آن در راستاى رسیدن به کمال حرکت کرد و باید در این ماه به گونه ای خودسازى کرد که با اتمام ماه مبارک تأثیر و فواید آن در روح و جان افراد باقى باشد و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد. منابع: مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، ص ۲۰۹، دارالکتاب العربى، بیروت. بحارالانوار، علامه مجلسى، ج ۵۵، ص ۳۴۱، مؤسسه الوفاء، بیروت. ر.ک: الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، ج ۲، ص ۶۲۸، دارالکتب الاسلامیة، تهران. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج ۲، ص ۶۲۸، دارالکتب الاسلامیة، تهران. ۵٫هما سوره بقره، آیه ۱۸۵٫ ر.ک: وسائل الشیعه، همان، ج ۱۰، ص ۳۱۳٫ ر.ک: الکافى، همان، ج ۲ ،ص ۶۲۸٫ سوره بقره، آیه ۱۸۵٫ سوره بقره، آیه ۱۸۳٫ همان. میزان الحکمة، محمد محمدى‏رى‏شهرى، ترجمه: حمیدرضا شیخى، ج ۷، ص ۳۲۰۷، مؤسسه دارالحدیث، قم. همان، ص ۳۲۰۹٫ همان. همان. همان. همان. همان. تفسیر نمونه، آیت‏الله مکارم شیرازى و دیگران، ج ۱ ،ص ۶۳۱، دارالکتب الاسلامیة، تهران. مستدرک الوسائل، محدث نورى، ج ۷، ص ۱۵۴، مؤسسه آل‏البیت، قم. میزان الحکمة، همان. همان، ص ۳۲۰۹٫ سوره قدر، آیه ۱ ـ ۵٫ تفسیر المیزان، علامه طباطبایى، ج ۱۸، ص ۱۳۲؛ ج ۱۹، ص ۹۰، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، قم. وسائل الشیعه، همان، ج ۱۰، ص ۳۵۴٫ وسائل الشیعه، همان، ج ۶، ص ۲۰۳٫ الکافى، همان، ج ۴، ص ۸۷٫ الصحیفة السجادیة، امام سجاد(ع) ص ۱۸۶، دفتر نشر الهادى، قم.