گیل خبر / محمود شوری - چهارمین اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر، دستور کار مشخصی دارد و قرار نیست درباره جزییات «رژیم حقوقی» در آن گفت وگو شود. معمولا سران، نتیجه مباحث جلسات کارشناسی را که به تصویب همه طرفین رسیده است، امضا می کنند. البته دور از ذهن نیست که برخی مباحث در این باره نیز در مذاکرات سران وجود داشته باشد که دارای جنبه های مشاوره ای است. در این میان شاید دیدگاه ایرانیان بر نقش آفرینی بیشتر روسیه در ماجرای رژیم حقوقی خزر و سهم پنج کشور در آن قرار داشته باشد که البته از جهاتی هم نادرست نیست. آنچه مشخص است شرایط جهانی چه برای روسیه و چه برای ایران در حال تغییر است اما اینکه این شرایط نوین بتواند روی معادلات و پیچیدگی های تعیین «رژیم حقوقی» دریا اثر بگذارد؛ امری قابل تردید است. اساسا رابطه مستقیم و قابل فهمی میان این دو موضوع مشاهده نمی شود. روس ها طبیعتا در ارتباط با مسایل دریای خزر قبل از فروپاشی شوروی دارای دیدگاه های خاصی بودند که در مقاطعی با ایران همسو بوده و در برهه هایی نیز اختلاف نظر وجود داشته است. اما آنچه مشخص است اینکه در سال های گذشته روس ها توانسته اند مسایل خود در خزر را با «همسایگان بلافصل» - جمهوری آذربایجان و قزاقستان- حل کنند. توافق سه جانبه میان این کشورها و نوع حضور روسیه در خزر نشان می دهد تعیین «رژیم حقوقی» مساله اورژانسی برای این کشور به شمار نمی رود. روس ها از وضع موجود استفاده خود را می برند یا حداقل ضرر نمی کنند و به نظر می رسد ضرورتی نمی بینند به دلیل سایر مسایل مبتلابه اعم از اوکراین یا نوع روابط ایران و غرب، امتیازی به ایران بدهند یا رفتار خود را تغییر دهند. اگرچه بهبود فضای روابط بین ایران و روسیه به ویژه در بعد اقتصادی در ماه های اخیر می تواند جو مثبت و مساعدی را فراهم کند که دو کشور بتوانند درباره سایر مسایل اعم از رژیم حقوقی خزر یا دیگر موضوعات، در این اجلاس یا دیگر جلسات به تفاهم برسند و مثبت شدن فضای روابط، شکاف هایی را که بین ایران و روسیه وجود داشت، ترمیم کند. شاید این تصور وجود داشته باشد که در دولت گذشته و هنگام اعلام سیاست چرخش به شرق، روابط دوکشور در اوج قرار داشته اما فراز و نشیب های آن مقطع نشان می دهد روس ها به شکل جدی وارد رابطه با دولت قبل نشده و برخی امور، جنبه ظاهری داشته است. عملکرد روسیه در حوزه های دیگر به ویژه موضوع هسته ای ایران را باید از سایر مسایل دو کشور جدا دانست. روسیه در موضوعاتی که مسوولیت جهانی برای خود قایل است، به عنوان عضو «شورای امنیت» سازمان ملل عمل می کند اما روابط با ایران و ملاحظات دوجانبه حتما بر این عملکرد تاثیر گذار است. درعین حال، نمی توان انکار کرد چالش روسیه با غرب بر سر موضوع اوکراین، نوع همکاری با کشورهای مستقل مثل ایران را دچار تغییراتی کرده که قابل تسری به حوزه های مختلف روابط دوجانبه است. دیپلماسی دولت یازدهم بر ایجاد انتخاب های مختلف در حوزه دیپلماسی استوار است که در گذشته اینچنین نبود و بیشتر بر اساس ضرورت شرایط عمل می شد. امروز روس ها ناظر رفتار سیاست خارجی ایران هستند و این تنوع سازی را می فهمند. در عین حال منحصر کردن دلایل فراز و فرود روابط میان دو کشور به پارامتر ارتباط با غرب، تقلیل دادن مساله است. روس ها در قبال امنیت ملی خود، مسایل اقتصادی، سیاسی و حتی موضوع خزر دارای دیدگاه هایی هستند که در شرایط مختلف می تواند بر نوع رفتار روسیه با کشوری مثل ایران اثرگذار باشد./شرق