- سازمان های مردم نهاد، ابزار دولت برای مشارکت بیشتر مردم

بابک کاظمی

سازمان های مردم نهاد، ابزار دولت برای مشارکت بیشتر مردم

۱۳۹۵/۰۳/۰۴ ۰۶:۴۸

سازمانهای مردم نهادسازمانی با شخصیت حقوقی مستقل، غیر دولتی، غیر انتفاعی و غیر سیاسی است که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، بشردوستانه و بر اساس قانونمندی و اساسنامه مدون، رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین نامه های اجرایی آن فعالیت می کند.

یکی از اقدامات شایسته دولت اصلاحات در8سال ریاست جمهوری گسترش وحمایت همه جانبه ازتشکل های غیردولتی بود تاجایی تشکل های غیردولتی در تمامی مراکز استانها صاحب تشکیلات مستقلی گردیدند وفعالیت های فرهنگی اجتماعی و...راشروع نمودند ولی متاسفانه با پایان یافتن این هشت سال دوران مرگ سازمانهای غیردولتی فرارسید

سازمان ها مردم نهاد در ایران به لحاظ ساختاری فقط در موضوعات خاصی می توانند ورود کنند چرا که جامعه ایران در بسیاری از مسائل، سازو کارهای درونی خود را دارد. سمن ها ریشه در تاریخ و فرهنگ غرب دارند و معمولا در بین اقشار متمایل به فرهنگ غرب زودتر جای خود را باز می نمایند. یکی از اولی ترین انحرافات سمن ها در ایران انتقال مطالبات و خواسته ها به سرویس های اطلاعاتی بیگانه است.

سازمان های مردم نهاد در دنیای مدرن کارکردهای بسیاری را بر عهده گرفته اند به طوری که به بخشی غیر قابل چشم پوشی از جامعه و سیاست تبدیل شده اند. برخی از این سازمان ها حتی توانسته اند در سازمان ملل متحد کرسی های مشورتی گرفته و در بسیاری از موارد طراح و مجری بسیاری از برنامه های آن هستند. این سازمان ها کارکردهای بسیاری را که در گذشته بخش های محلی و قبیله ای از جامعه مسئول تامین آن بودند در جامعه مدرن بر عهده دارند. به عبارت دیگر این سازمان ها مسئولیت کمک به مردم را در دنیای "ناآشنایان" یا "غریبه ها" به دوش می کشند. این سازمان ها در غرب برای حفاظت از مردم در برابر دولت های خشن و بی تفاوت نسبت به مردم به وجود آمدند تا در شرایطی که دیگر خانواده ها توانایی حمایت از اعضای خود را ندارند، بتوانند در مقابل دولت های غربی ایستادگی کنند. دولت هایی که تنها به منافع سرمایه داران و لابی های بزرگ اقتصادی و مالی توجه دارند.

توجه به این نکته بسیار مهم است تا جایگاه تولد چنین پدیده ای مشخص شود و بتوانیم کارکردهای آن را درستی را از آن انتظار داشته باشیم. به طور جد باید گفت که در دولت هایی که نسبت به مردم خود احساس وظیفه کرده و رابطه مردم و دولت نزدیک است، کارکرد سمن ها اساسا متفاوت می شود و دیگر آنها در مبارزه با دولت برای گرفتن حق مردم از آن نیستند چرا که خود دولت ها اساسا وظیفه خود را تامین امنیت و نیازهای مردم می دانند و در اینجا اگر خود جامعه سیستم های حمایتی مربوط به خود را در سازوکارهای محلی، بخشی و خانوادگی داشته باشد اصلا وجود سمن ها هیچ معنایی ندارد. به عبارت دیگر وضعیت حاکم بر این جامعه دنیای غریبه ها نیست! اما در شرایطی که جامعه چنین سازوکارهای درونی ندارد و یا این سازوکارها از اثرگذاری لازم برخوردار نیستند، سمن ها نقش و کارکرد خود را پیدا می کنند.

هر پدیده اجتماعی برای ایجاد و تداوم، نیازمند جایگاهی در ساختار و نظام اجتماعی است و این جایگاه نیز خود نشئت گرفته از نیازی است که جامعه مورد نظر به وجود آن پدیده نشان می دهد. سازمان مردم نهاد هم از آنجا که بر پایه ارزش بنیادین «ایثار» و خدمت رسانی به سایر انسان ها بر اساس اصل عدم انتفاع شکل گرفته است، می تواند در کنار نظام سیاسی، محقق کننده این اهداف باشد. مهمترین هدف ایجاد و تقویت سازمان های مردم نهاد غیر دولتی افزایش ظرفیت نظام اجتماعی از طریق ایجاد شرایط مساعد برای بارور شدن توانمندی های بالقوه است. به عبارت دقیق تر ضرورت ایجاد و تقویت سازمان های مردم نهاد را می توان در تحقق اهدافی چون کوچک سازی دولت، توانمند سازی مردم و افزایش سرمایه اجتماعی، کارآمدتر سازی نظام اقتصادی، بهینه سازی فرآیند برنامه ریزی و عملیاتی تر سازی برنامه ها و مقابله با آسیب ها دانست.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در اصول سوم، ششم، هفتم، هشتم، بیست و نهم، پنجاه و ششم، پنجاه و نهم و یکصد و چهارم به مشارکت مردم در امور تصریح دارد. وجود همین قوانین و به ویژه فصل حقوق ملت نشانگر ظرفیت آن برای پذیرش مشارکت های مردمی در مدیریت جامعه است. در مورد اهداف سند چشم انداز 1404 نیز از آنجا که نظام سیاسی به تنهایی نمی تواند محقق کننده اهداف سند باشد و ایجاد هر گونه تحول و بالاتر از آن نهادینه شدن و تداوم آن تحولات، هنگامی میسر است که شرایط اجتماعی برای پذیرش آنها فراهم باشد. به همین دلیل سازمان های مردم نهاد می توانند نقش موثری در تحقق اهداف چشم انداز ایفا کنند. سازمان های مردم نهاد با جلب مشارکت های عمومی مردم و ایجاد انگیزه در آنان به منظور رفع مسائل و مشکلات اجتماعی، زمینه و بستر مناسبی را برای تسهیل در اجرای سیاست ها و تصمیم گیر ی های نظام سیاسی فراهم می آورند.

نهادهای اجتماعی به ویژه نهادهایی که به صورت خودجوش از بطن و متن جامعه رویش پیدا می کنند آثار ماندگاری را در ساخت جامعه بر جا می گذارند. این نهادها بعد از پیدایش خود، مناسبات و شکل ساختاری جوامع را تحت تاثیر قرار می دهند و حاکمان سیاسی را به عنوان تدبیر کنندگان امور جامعه، ملزم به ایجاد تدابیری برای حذف، پذیرش، تعدیل، سازگاری و... می سازند. افزایش آگاهی های اجتماعی، ناکارآمدی مدیریت یک جانبه از سوی دولت، ضرورت مشارکت مردمی در پیشبرد امور و... از جمله عللی محسوب می شوند که باعث ایجاد سازمان های مردم نهاد شده اند. رویکرد سازنده و مثبت به این سازمان ها این است که این سازمان ها به همراه نظام سیاسی در مجموع باعث افزایش رضایت مندی شهروندان خواهند شد. اما مهمترین کارکردهای سازمان های مردم نهاد عبارتند از: پر کردن شکاف جامعه و حکومت، اولویت بندی تقاضاهای اجتماعی، مشاوره به حکومت، نقد عملکرد حکومت، تاثیرگذاری فعالیت های سازمان های مردم نهاد بر نهادهای دولتی، ارتقای سطح فرهنگ مشارکت عمومی، افزایش آگاهی های اجتماعی مردم، توان بالا برای جذب نخبگان اجتماعی، ایجاد هماهنگی و انسجام اجتماعی و کاهش خشونت اجتماعی.

همانطور که مشاهده می شود سازمان ها مردم نهاد در کشور ما به لحاظ ساختاری فقط در موضوعات خاصی می توانند ورود کنند چرا که جامعه ایران هنوز در بسیاری از مسائل خود سازو کارهای درونی خود را دارد. به عنوان مثال مساجد، هیئت ها وخانواده ها همچنان در بسیاری از موارد کارکردهای خود را به درستی انجام می دهند و لذا سمن ها برای تاسیس و بقای خود باید مسئله شناسی دقیق و درستی را انجام دهند تا در آنجایی که دیگر ساختارهای حمایتی نمی توانند به وظایف خود به درستی عمل کنند، آنها وارد شده و نیازهای جامعه را پوشش دهند. حال با درک این مطالب به سراغ آسیب شناسی فعالیت سمن ها در جامعه ایران می رویم:

سازمان های متولی و سازمان ها نظارتی باید به لزوم تولد سمن ها در روند طبیعی خودشان توجه داشته باشند چرا که رشد قارچ گونه سمن ها با دستورات دولتی از بالا تنها بر فساد و ناکارآیی آنها می افزاید. همچنین باید توجه داشت که سازمان ها و ساختارهای قدیمی و اصیل جامعه را نباید با ایجا سمن های مصنوعی تحت فشار قرار داد و نوعی رقابت اجتماعی میان ساختارهای کهن و سمن ها در جامعه به وجود آورد چرا که نهادهای مستقر توانایی بسیار بالاتری در زمینه مدیریت مسائل و مشکلات خود دارند لذا دولت باید نگاه حمایتی خود را علاوه بر سمن ها به این ساختارهای مستقر و جا افتاده نیز تسری دهد. و حمایت جدی تری را از آنها به عمل آورد چرا که آنها توانایی خود را در حل مشکلات و مسائل در طول زمان نشان داده اند و از متن فرهنگ بومی کشور متولد شده اند.وهمچنین باتوجه به درایت وتدبردولت تبیر امید زمینه شکوفایی سازمانهای غیردولتی فراهم خواهدشد.

پایگاه گیل خبر: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.